ОКТЯБРЬ 27-ДЕ “ТӨРЭЭН ЧУРТ КАМГАЛАКЧЫЛАРЫ” КҮРҮНЕ ФОНДУЗУНУҢ ТЫВАДА САЛБЫРЫНГА ТШО КИРЖИКЧИЛЕРИНИҢ ЧЕТТИКПЕЙН МАНААНЫ БЕРТИК-МЕЖЕЛ ЭМНЭЭР ЭМЧИНИҢ ХҮЛЭЭП АЛЫЫШКЫНЫ БОЛГАН.
Эмчи эртемнериниң доктору, профессор, бертик-межел эмнээр ортопед эмчи Вячеслав Сүдер-оолович Ондарның ады чүгле Тывада эвес, Россияда шагда-ла билдингир апарган. Ооң оолдары Артыш, Айдыс Ондарлар база салгал дамчаан ортопед эмчилер. Олар база Москвада ажылдап турарлар. Сураглыг ортопед эмчиниң оолдары Тывага бо чайын келгеш, бертик-межел аарыг улусту хүлээп, халас эмнээшкинни чорудуп турганын сагындырып каары артык эвес.
Ортопед эмчи Вячеслав Ондар тускай шериг операциязының киржикчилерин хүлээп алыр дээн дугайында медээ социал четкилерге ай бурунгаар тарай берген. Эмчиниң кээр хүнүнге чедир барык 80 хире кижи баш бурунгаар хүлээп алыышкын даңзызынче киир бижидип алган. Эмчи бодунуң Тывада келген бо ажыл-агыйжы сургакчылаашкынының дугайында мынчаар тайылбырлаан:
– Тываның Кадык камгалал яамызы болгаш “Төрээн чурт камгалакчылары” Күрүне фондузунуң Тывада салбырының удуртулгазы-биле кады чаңгыс хүннүң эмчи хүлээшкинин кылыр деп шиитпирлээн бис. Даңзыда бижиткен каш кижи бар болдур, чаңгыс-даа кижи арттырбайн, хүлээр мен. Чүге дээрге Москвага-даа турумда менче долгап кээр улус хөй болуп турар. Оон аңгыда, оолдарым база ортопед эмчилер болгаш, олар база ТШО киржикчилери чаңгыс чер чурттугларывысты бир хүнде-ле 3 кижини халаска эмнеп турар улус. Ниитизи-биле санаар болза, четтиккен шаавыс-биле айда чүгле ТШО киржикчилери 200 ажыг кижини хүлээп турар бис.
Тываже кээр мурнунда Россияның Кадык камгалал яамызы-биле бүгү кылып чорудар ажылдың утказын, чурумун чөпшээредип, ТШО киржикчилеринге Россияның эмнээшкинниг келдередилге чорудар институду-биле чугааны кылгаш, ооң чиңгине директорунуң чөпшээрелин база алган бис. Ол ышкаш Москвада Россияның Күш-ажыл болгаш социал политика яамызын таварыштыр эрттер кара чаңгыс “Федералдыг эмчиниң социал экспертизазының бюрозу”-биле дугуржулганы кылдывыс. Аңаа ТШО киржикчилеринге экзопротезирование чорударының аргаларын чугаалаштывыс. Амгы үеде кезип каапкан бут, хол орнунга кедирер протезтерни кылырынче акшаландырыышкын дугайында айтырыгны сайгарып чугаалажып турар бис. Оон аңгыда, Россияның кадык камгалал сайыды Анатолий Мурашко биле Республиканың бир дугаар поликлиниказының улуг эмчизи Вячеслав Ховалыгдан бо хүлээп алыышкын соонда ТШО киржикчилеринге кезиишкиннерни Кызылга азы Москвага чорудар шиитпир хүлээп алыр чөпшээрелди алдывыс. Мооң соонда каш удаа Тывага кээр мен. Ынчан республика эмнелгезиниң эмчилери-биле кады кезиишкиннерни чорудар бис. Херек апаар болза, чарыгдалдыг материалды немей садар, чагыдарының дугайында Эмчиниң албан камгаладылгазының девискээр фондузу-биле шиитпирлээр дээн бис – деп, профессор эмчи тайылбырлады.
Ол хүн ортопед эмчи Вячеслав Ондар Москвадан ужуп келген дораан-на, “Төрээн чурт камгалакчылары” Күрүне фондузунуң Тывада салбырынга чедип келгеш, оочур ёзугаар ТШО киржикчилерин хүлээп эгелей берген.
Москвадан келген эмчиже кирер дээш очурлаан улус аразында даянгыыш туткан, ортумак назылыг кижиниң адын Чечек-оол Кара-Монгуш дээр болду. Ооң кадыының байдалын сонуургап, эмчиден кандыг дуза дилеп келгенин айтырган бис:
– Бо чылдың апрель 1-де тулчуушкун шөлүнүң мурнукку одуруунга чоруп тургаш, солагай талакы будумче балыгладыпкан мен. Харалаан, часпас адар (снайпер) кижиниң оруунга таварышкан болдум. Балыглаашкын алгаш, госпитальга эмненгеш, чанып келгеш, эмчилээн түңнелимде, будум сөөгүн чуура аттырыпкан болдум. Амгы үеде чүгле даяангыыш дузазы-биле кылаштап турар мен. Бо эмчиже киргеш, сүме алыксап тур мен. Будумну эмнептер аргазын дилээр бодап олур мен – деп, ТШО киржикчизи чугаалады.
Эмчиниң хүлээп алыышкынының соонда, үнүп келгеш, “Москвага боду кезиишкин кылыр болду. Менден чүгле орук өртээ херек деп чугаалады. Чөпшээрештим. Кажан кел дээр болдур, ынчан чедер мен. Бо хире шыырак эмчи мээң балыгланган будум черле эмнеп шыдаптар боор. Бүзүреп тур мен” – деп чугаалады.
Дараазында база бир ТШО киржикчизи, Кызылда 55 мото-адыгжы бригаданың дайынчызы, Дмитрий Содунам:
— Эрткен чылдың июль айда Луганскының Лисичанск чанынга шавар халдаашкын үезинде дайзынның үзүк чок боолаашкынынга таварышкаш, оорга сөөгүнүң моюн талазынче балыглаткан соомда, буттарым шимчевестей берген. Москвага бир чыл үш ай дургузунда госпитальга элээн эмнээшкин алгаш, маңаа база уламчылаан мен. Мени эмнеп турган эмчилерниң чугаазы-биле, келдередилгелиг эмнээшкинни ам-даа үзүктел чок уламчылаар болза, бут кырынга туруп келир идегел бар болуп турар. Келдередилге үезинде бодум кызып тургаш, билиим бедидип, өөренип база четтигиптим. Амгы үеде биче лейтенант эргени алдым. 55-ки мото-адыгжы бригаданың шериг комиссариадында эксперт-специалист болуп шериг хүлээлгелиг боорда, хөй шимчээшкин кылбас ажылче шилчээн мен. Ам бо шыырак эмчи келген деп дыңнааш, ооң арга-сүмезин алыксап, мында чедип келдим – деп чугаалады.
Ниитизи-биле чаңгыс хүн дургузунда тускай шериг операциязының киржикчилери 90 ажыг кижини профессор ортопед Вячеслав Ондар хүлээп көрген. Кижи бүрүзүнүң кайда, кандыг кемдээшкин алганын кичээнгейлиг дыңнап, кандыг эмчи дузазы хереглеттинип турарын ол дораан чугаалап берип турган. Ынчалдыр эмчиниң хүлээп алыышкынынга кирген улус аразындан 10 кижи Республиканың бир дугаар поликлиниказынга эмнээшкинни уламчылаар болган, 7 кижи Федералдыг эртем-клиникада эмчиниң келдередилге төвүнге эмнээшкинни уламчылаары-биле эмчиниң шынзылга бижиин берген, 4 кижиге кезиишкинни Москвага боду кылыр болган. Оон аңгыда, 2 кижини Москвада Микрохирургия төвүнге кезиишкинни чорудары-биле чугаалажыышкыннар кылыр болган. Арткан ТШО киржикчилери ол хүн профессорнуң бодундан мооң соңгаар кандыг угланыышкынныг эмнээшкинни уламчылаарының дугайында арга-сүмезин алган.
Ол хүн ТШО киржикчилеринден аңгыда, билдингир эмчиниң Тывада келген сураан дыңнааш, ооң арга-сүмезин алыксаан улуг-биче 19 аарыг кижи эмчиниң боду-биле ужуражып, консультация алыр аргалыг болган.
“Төрээн чурт камгалакчылары” Күрүне фондузунуң Тывада салбырының удуртукчузу Мерген Кызыл-оол чаңгыс хонук дургузунда мынча хөй чонну хүлээп, оларның балыгланган соонда, бертик-межелин моон соңгаар канчаар эмнээриниң аргаларын айтып берген Вячеслав Сүдер-ооловичиге, Кызыл болгаш Каа-Хем кожууннарның социал координаторларынга ТШО киржикчилерин мөөңү-биле Кызыл хоорайга кээрин организаасташканы дээш өөрүп четтиргенин илереткен.
Сураглыг эмчиниң төрээн чуртунуң чону дээш сагыш аарып, дуза кадып чедип кээп, орай дүнеге чедир аарыг улусту хүлээп турганын чыылганнар сеткилинден өөрүп, улуг хүндүткел-биле хүлээп көрген. Ортопед эмчи ол хүн хүлээп алыышкынынга келген кижи бүрүзүнге “Төндүр эмневээн шаамда, ара соксавас мен. Мээң-биле доктаамал харылзажып турарын утпаңар” — дээш, кижи бүрүзүнге бодунуң телефонунуң дугаарын амы-хууда бижигилеп берген. Тыва чонунга ынак, дыка-ла харыысалгалыг эмчи-дир деп, улус чугаалажып тараан.
Карина МОНГУШ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №83 2023 чылдың ноябрь 1
