Тываның Чазааның аппарат хуралынга 2025-2026 чылдың келир кыжынга регионнуң чылыг-энергетика комплекизиниң, чуртталга-коммунал ажыл-агыйының база социал адырның объектилерин кайы хире белеткеп турарын чугаалашкан.
Тываның одалга болгаш энергетика сайыды Эдуард Куулар белеткелдиң кандыг чоруп турарын илеткээн. Сайыттың дыңнатканы-биле алырга, республикада одалга сезонунга белеткелдиң 1087 хемчеглериниң 693-ү доозулган, 394 аңгы техниктиг ажылдар хуусаазында доозулгалак. Ниити пландан озалдаан таварылгалар, берге айтырыглар болгаш четпестер чок. Чамдык хемчеглерни боттандырарынга саадаашкыннар турза-даа, кышка белеткел ажылдарының планының көвей кезии үезинде күүсеттинген.
Кызылдың чылыдылга-энергетика төвү план ёзугаар гидравликтиг шенелделерни чорудуп эгелээн, ол ажылдар август 28-те доостур. ЧЭТ-те элээн каш одалга агрегаттарын септээн, ниити узун дурту 1,4 километр участоктарда чылыг четкизиниң хоолайларын солаан. Шак-ла ындыг ажылдар коммунал котельнаяларда база энергетика системаларында чоруп турар. Туранга чылыг четкизин хынап тургаш, ийи участокта үрелик черлерни илереткен, одалга үезинде озал-ондак болбазын дээш, август төнчүзүнге чедир оларны дарый септээр.
Эрткен неделяда муниципалдыг складтарже хөмүр-даш сөөртүлгези эгелээн. Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг чурттакчы чонну болгаш организацияларны хөмүр-биле хандырары келир кышка уткуштур белеткелдиң кол ажылы дээрзин айыткан.
«Эрткен чылын чон хөмүрнү хөй садып ап турда, «Хөмүр продукциязы» күрүнениң информация системазынга бергедээшкиннер тургустунган. Ол система үрелгенинден QR-кодту хоолгалап алыр арга чок турганынга чон хомудаан» – деп, Тываның Баштыңы демдеглээш, регионнуң Одалга болгаш энергетика яамызынга ындыг бергедээшкиннер катап тургустунмазын дээш, ажылды чорударын дааскан.
Эдуард Куулар эрткен чылын хереглекчилерниң хомудап турганы “ГИС хөмүр продукциязы” системада үрелиишкиннерни эткенин демдеглээн. Чайгы үеде хуу кижилер 700 ажыг тонна хөмүр-дашты садып алган, а хууда складтарда болгаш “ТСП” КУБ-да 500 ажыг тонна одаар чүүл бар. Каа-Хемниң уургайында бүгү республиканың хереглелиниң чартык чылда хандырылгазының 50 хуузун, азы 255 муң тонна хөмүр-дашты сөөртүрүнге белеткээн. ТДРК-ның удуртукчузу Валерий Куликовтуң дыңнадыы-биле алырга, Каа-Хем болгаш Чадаана уургайларында деңзилерни септээн, август айда 11 муң тонна хөмүрнү үндүр сөөртүр. Эрткен сезонда хереглекчилерниң хөй кезии одаар чүүлдү орайтадыр, октябрь-ноябрьда, садып эгелээнинден хөмүр-дашты чүдүрүп чорударынга бергедээшкиннер түр када турган, ынчангаш ол чүүлдү катаптавазы-биле август-сентябрьда одаар чүүлдү садып алырын Куликов айыткан.
Амгы үеде бюджеттиг муниципалдыг албан черлеринче чедирген хөмүр-даштың хемчээли – планнаттынганының 83 хуузу хире. Албан черлери чылда 73,4 муң тонна хөмүр-дашты ажыглаар болза, бо чылдың август айга чедир 32 муң ажыг тонна хөмүр-дашты чедирген. Графиктен чыдып каап турар кожууннар ол талазы-биле ажылын дүргедедир херек деп сайыт айыткан. Тес-Хем, Мөңгүн-Тайга, Эрзин, Таңды, Кызыл, Улуг-Хем болгаш Каа-Хем кожууннар планныг көргүзүглерни эвээш күүседип, бюджет албан черлеринче одаар чүүлдүң планныг хемчээлиниң 53–76 хуузун сөөртүп чедирген.
Одалга яамызының илеткелинде ЧЭК, ЧКА база социал адыр объектилериниң белени мындыг: чылыг-энергетика комплекизиниң объектилери– 56 хуу, чуртталга фондузу — 77 хуу, кадык камгалал объектилери — 60 хуу. Планнаттынган хемчеглерни үе-шаанда чорутканындан өөредилге албан черлери 93 хуу, культура 100 хуу белен.
Чурттакчы чоннуң болгаш организацияларның ажыглааны энергия өртээнге өрениң айтырыын аңгы чугаалашкан. Тываның хереглекчилериниң чырык болгаш чылыг энергиязы дээш ниити өрези 2025 чылдың август 1-де 1,6 млрд рубль четкен. Эрткен айга деңнээрге, көргүзүг 1 хуу эвээжээн-даа болза, эрткен чылдың ол үезинге деңнээрге, 25 хуу хөй. Хууда кижилерниң өрези 1 млрд рубль ажыг болза, юридиктиг черлерниң өрези – 613 млн рубль. Одалга сезонунга ЧЭК объектилерин белеткээринге четчир акшаландырыышкынны чедип алыр дизе, төлевирлер чыылдазын көвүдедири чугула дээрзин Эдуард Куулар онзалап демдеглээн.
Одалга болгаш энергетика яамызының отчёдунга даянып, ЧЭК ажылынга киржилгелиг шупту организацияларга даалгаларны берген. Доктааткан хуусаа иштинде чылыг хандырар объектилерниң кышка белеткелин хынап, илереттинген хажыдыышкыннарны дүрген чайладып, белениниң дугайында херечилелдерни алырын муниципалдыг тургузуглар даргаларынга дааскан. Курлавыр хандырылга организациялары хереглекчилерден ЧКА төлевирлерин чыырын күштелдирип, өрелерни эвээжедири-биле бүдүрүлгелерниң саң-хөө ажылының талазы-биле хемчеглер планын тургузарын Одалга болгаш энергетика яамызынга дааскан.
А. МОНГУШ.
Чурукту интернет четкизинден хоолгалаан.
“Шын” №32 2025 чылдың август 21