Ноябрь 15-те Улуг-Хем кожууннуң Белдир-Кежии деп черде этнокультурлуг комплекске «Чыжырга- на – чаагай чемивис» деп бирги этно шуулган болуп эрткен. Ук хемчегни өг-бүле база кадыкшыл чылынга тураскаадып, Улуг-Хем кожууннуң чагыргазы, Алдан-Маадыр аттыг Национал музей, Национал музейниң «Белдир-Кежии» этнокультура заповедниги демнежип эрттирген.
Аңаа республиканың ырак-чоок булуңнарындан келген киржикчилерниң чыжырганадан кылган янзы-бүрү аъш-чемин, эм оъттарын, чыжыргана дугайында ном саңын делгээн ярмарка-садыглаашкын болган.
Алдан-Маадыр аттыг Национал музейниң директору К. Бичелдей шуулганны ажыдып, төрүттүнген черинде долгандыр үнүп турар чыжыргананы таныштырып, кижиниң кадыынга ажыктыын, дузалыын чугаалаан. Ону үнелеп, кайыын чыггаш, канчаар кылырын тайылбырлап, ажы-төлге дамчыдып, өөредип, кадыывысты быжыглап, амыдыралывыстың шынарын экижидер арга кылдыр ажыглаарын сүмелээн.
Чыжырганага хамаарышкан этнофестивальды Улуг-Хем кожуунда эрттирип турарывыс база ужур-уткалыг. Кайыын-даа келген аалчыларның маңаа кээп сонуургап, турисчи базым кылыр черлери болзун дээш, эрттирип турар бис. Долгандыр турар алаактарда, кара-суглар унунда чыжыргана элбек үнүп турар. Чоннуң орук чорааш, доктаар, эрткеш-дүшкеш, чыжыргананы сонуургап көөр, амзаар чери боорга, Белдир-Кежиин фестивальдың болур чери кылдыр шилип алдывыс.
Республиканың чурттакчы чону бүдүн-бүдүн өг-бүлелери-биле амыдырал-чуртталгазынга чыжыргананы хоолулуг чем кылдыр ажыглап, болбаазырадып чип чоруурлар. Ынчангаш өг-бүлелерни демнештирер, каттыштырар, кадыкшылын быжыктырар, амыдырал-чуртталгазын экижидер онзагай үнүжүвүстү алгаар сорулгалыг киржиринче чалаан бис.
Чыжырганадан кылган аъш-чем, номнар делгелгезин, уран чүүл мөөрейин Тываның Алдан-Маадыр аттыг музейиниң методистери, Улуг-Хем кожууннуң башкылары база музейниң хоочуннары түңнээн.
Чыжырганадан аъш-чем кылырын көргүзеринге 8 кижи киришкен. Оларның аразындан Улуг-Хемниң Иштии-Хемден ном саңының ажылдакчызы Азиймаа Даваа тиилээн. Ийиги черге ол-ла кожууннуң Шагаан-Арыг хоорайының «Бодаган» аттыг уруглар садының кижизидикчи башкызы Людмила Даваалай төлептиг болган. Үшкүзүн Ийи-Тал сумузунуң Л.К. Кудажы аттыг культура төвүнүң ажылдакчызы Арана Мандан-оол чаалап алган.
Уран чүүл мөөрейинге 14 киржикчиниң аразындан А.А. Саая аттыг Суг-Бажы ортумак школазының «Кожумактар» ансамбли тергиидээн. Ийигизин Сырга Таспанчык алган. Үшкүзүнге Улуг-Хемниң Арыскан сумузунуң культура төвүнүң ажылдакчызы төлептиг болган.
Номнар делгелгезинге Иштии-Хемден Дадар-оол Глафира тиилээн. Шагаан-Арыг хоорайның «Бодаган» уруглар садындан Чойгана Оскур ийиги черге төлептиг болган. Үшкүзүн Чадаана хоорайда Тываның технологтуг техникумундан Долаана Ондар алган.
/ Валерия ДОНГАК,
Алдан-Маадыр аттыг Национал музейниң бойдус болгаш чурт-шинчилел килдизиниң методизи.
“Шын” №89 2024 чылдың ноябрь 20
