Кызылга Монгуш Кенин-Лопсан аттыг «Дүңгүр» деп хам чүдүлгениң делегей чергелиг шуулганның ажыдыышкыны болуп эрткен. Бо чылын аңаа 500 хире аалчылар киришкен.
Делегейниң аңгы-аңгы булуңнарындан келген хамнарны болгаш аалчыларны Азияның төвү каттыштырган. Монгуш Кенин-Лопсан аттыг «Дүңгүр» хам чүдүлгениң IV делегей чергелиг фестивалы байырлыг чыскаал-биле эгелээн. Шуулганга саң салыр ёзулал, делгелгелер, мастер-класстар болгаш янзы-бүрү мөөрейлерлиг программалар болган.
Шуулганны эртемден, этнограф, төөгү эртемнериниң доктору, республиканың хамнар ниитилелиниң бүгү назынында президентизи, ол ышкаш «Хам чүдүлгениң дириг эртинези» деп аттың эдилекчизи Монгуш Кенин-Лопсанга тураскааткан. Хемчег бурунгу хам чүдүлгени кадагалап, ону сайзырадырының тускай шөлү болган. Шуулганга хамнар, этнографтар, шинчилекчилер болгаш бурунгу билиглерге сонуургалдыг кижилер киришкен.
«Мен Тюменьден хам чаяалгам ажыттырып алыр дээш чедип келдим. Мээң чаяалгамны Дээди хам Кара-оол Допчун-оол июнь 23-те ажытты. Бо шуулганның онзагай чүүлү болза бодум хуумда меңээ, аныяк хамга, хамнар ниитилели-биле ужуражып, аңаа катчып, хөй-ле хамнар организациялары-биле таныжып, чугаалажып, оларның арга-дуржулгазын өөренип көөр эптиг арга болур деп идегеп тур мен. Бо дээрге дендии улуг, кайгамчык болуушкун-дур» — деп, шуулганның киржикчизи Ирина Матросова чугаалаан.
Шуулган эң-не күштүг хамнарның байырлыг чыскаалы-биле эгелээн. Аалчылар хамнаашкынның мастер-класстарынга киржип, ус-шеверлерниң янзы-бүрү кылыгларын, хам херекселдерин болгаш камгалалдарын делгээн ярмарканы сонуургап көрген.
Хам чаяалгазын алган «Дырбактыг» хам Екатерина Агафонова бо шуулганда ийи дугаар кээп турарын чугаалаан: «Шупту хамнар каттыжып турар болганда, бо бистиң салым-чолувусту мөөңнеп турар чарылбас кезээ-дир, ынчангаш мен маңаа турар ужурлуг мен деп санап тур мен. Бо дээрге бистиң ужуражып, харылзажып, арга-дуржулгавысты солчуп, күш-шыдал киирип турар черивис-тир».
Шуулганга Моол, Кыдат, Казахстан, Германия, Перудан база Россияның аңгы-аңгы регионнарындан хамнар келген. Ызыгуурлуг эмнээр хам Цезарь Вильялобос биле эмнээр чаяалгалыг шажын-чүдүлге дагдыныкчызы Ирина Азарх шуулганга киржип келгенинге аажок өөрүп турарлар. «Бисти чылыг-чымчак уткуп алганынга дыка өөрүп тур бис. Чүге дизе кижилер чүгле бажыңнарының эжиктерин эвес, а чүректериниң эжиктерин база ажыдып берди. Биске, ылап-ла, дыка өөрүнчүг-дүр» — деп чугаалааннар.
Шуулган хамнар биле культура шинчилекчилериниң аразында арга-дуржулга солчулгазының шөлү болган. Аалчылар хам чүдүлгениң болгаш ооң амгы делегейге ужур-дузазының дугайында солун лекцияларга болгаш чидиг чугаалажыышкын-сайгарылгаларга киржир аргалыг болган.
«Тывада хам чүдүлге чүгле өнчү эвес, а херек кырында дириг, хөгжүп орар чер-дир. Бистиң черивиске хамнарның билиглери болгаш арга-дуржулгазы кадагалаттынып, салгалдан салгалче дамчып турарынга чоргаарланыр бис. «Дүңгүр» шуулганы дээрге арга-дуржулга солчур, культурлуг харылзааларны быжыглаар, хам чүдүлгени делегейниң шажын-чүдүлге өнчүзүнүң чугула кезектериниң бирээзи кылдыр нептередир аргазы-дыр» — деп, Тываның Националдар херектериниң талазы-биле агентилелдиң директорунуң хүлээлгезин күүседип турар Арслан Калзан чугаалаан.
Ийи хонук үргүлчүлээн «Дүңгүр» байырлалы Тываның культура амыдыралынга онзагай болуушкун болуп, хам чүдүлгени кадагалап арттырар болгаш сайзырадыр айтырыгларже хөй-ниитиниң кичээнгейин хаара туткан.
Бистиң корр.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №25 2025 чылдың июль 3
