Тыва Республиканың Күрүне автоинспекциязының интернетте медээлерин дыңнаарга, көөрге, дыка-ла коргунчуг-дур. Корум-чурум чок, эзирик-элээр чолаачыларның буруузу-биле оруктарга озал-ондактар болуп, хөй кижилер кемдем-кергеп, эвээш эвес кижилер амы-тынындан чарлып турар. Эң ылаңгыя чаш ажы-төл дыка кээргенчиг-дир.
Бо чылдың эрткен 8 айларының дургузунда чолаачыларның буруузу-биле дөрт бичии кижилер амы-тынындан чарылган, оларның аразында 7 айлыг чаш уруг. Июнь айда Кызыл хоорайга эзирик чолаачы ийи адашкыны чырык хүндүс-ле орукка өлүр бастырып кагды, оглу дөрт харлыг. Август айның 11-ниң хүнүнде 7 айлыг уруг ачазының буруузу-биле орук озал-ондаанга амы-тынындан чарылды. Ачазы машинаны эзирик мунуп чораан, ам артында чолаачы эвес, уруун тускай камгалал дериг-херексел-биле быжыглап албаан. Ада кижиниң ажыг-шүжүү аар-ла, ынчалза-даа ооң уруу чок апарганынга боду буруулуун чугаалаар апаар – өске ада-иелерге сагындырыг болзун дээш.
2025 чылдың эрткен сес айларында Тывага автомобильдер озал-ондаанга ниитизи-биле 70 кижи амы-тынындан чарылган-дыр. Чижеглеп санаарга, 1 айда-ла 8-9 кижи чолаачыларның буруузу-биле өлгени ол бе? Дайын-чаада дег чүве-ле-дир.
Август 23-түң эртен эрте эзирик чолаачы Кызыл хоорайның Оюн Күрседи кудумчузунга машиназын чагыга барып үстүрген. Ооң уржуундан херээжен кижи ол-ла черге өлген. Ол хүннүң даартазында, август 24-түң хүнүнде кежээ Чадаана – Кызыл аразында орукка чолаачы уткуштур шимчээшкин талазынче үне халыткаш, озал-ондак кылган, 17 харлыг аныяк кижи өлген.
Ийи хүн дургузунда улаштыр-улаштыр болган ук озал-ондактарга топтуг угаан-сегээн чок чолаачылар буруулуг. Ынчалза-даа машинага чораан пассажирлерниң оваарымча чогун база чугаалаар апаар. Август 23-те Кызыл хоорайның Оюн Күрседи кудумчузунга чагы үстүрген чолаачының машиназынга, чолаачы эзирик дээрзин көре-көре, пассажирлер чүге олурупканыл? Машинаны эзирик мунма деп чүге соксатпааннарыл? Пассажирлер боттары база элээр эвес чорааннар деп каразып болур-дур.
Автооруктарга машиналар озал-ондаанга пассажирлерниң буруузун база хоойлу-дүрүм ёзугаар хемчээр үе келген деп бодаар чордум. Чогум ындыг чурум Россияның хоойлу-дүрүмүнде бар-чогун билбес мен. Эзирик чолаачыларның хайындан болган озал-ондактарга пассажирлерниң хоойлу-дүрүм ёзугаар харыысалгазының дугайында бир чүүлдү каш чыл бурунгаар интернетке номчаан мен. Эзирик чолаачы машина башкарарын соксатпаан, харын-даа мырыңай ооң машиназынга олурупкан хамаатыларга хамаарыштыр административтиг кеземче онаар, аар озал-ондак болган таварылгаларда кеземче херээн оттурар дугайында айтырыгны ону бижээн кижи көдүрген. Ындыг херектерни истеп сайгарары нарын болбайн канчаар, ынчалза-даа ол кижиниң көдүрген айтырыында хоойлу-дүрүм чогаадып ажылдап турар КүрДумазының депутаттары, иштики херектер органнарының ажылдакчылары илип апкы дег чүве-ле бар. Чижээлээрге, пассажирге база эзирик чораан дээш, чүге административтиг азы кеземче херээ оттуруп болбас деп. Кем-херек үүлгедии болурун биле тура, ооң дугайында иштики херектер органнарынга дыңнатпааны дээш, кеземче херээн оттуруп болур эрге истелге органнарында бар-ла болгай. Хоойлунуң бо дүрүмүн оруктарга айыыл чок болдурар сорулга-биле чүге ажыглап болбас деп?
Орукка автомашиналыг чорууру айыылдыг, чолаачы бодунуң машиназынга олуртуп алган кижилерниң амы-тыны дээш харыысалгалыг деп чүве чолаачы бүрүзүнге билдингир. Ону биле тура, машинаны эзирик мунганы дээш, чолаачыга кеземче херээ онаап турар апарганы черле чөптүг-дүр. Бо кеземчени ам-даа чидиглендирер херек. Эзирик чолаачының буруузу-биле озал-ондак уржуунда кижилер өлген таварылгада чолаачының буруузун “кем-херекти өжегерээн үүлгеткен” деп кеземчени аартадып болур. Чүге дээрге эзирик машина мунуп болбазын, ооң уржуунда өлүм-чидимниг озал-ондак болу берип болурун чолаачы билир турган-на болгай. Машина башкарар эргези чок кижилерге машина мунганы дээш, кеземчени база “кем-херекти өжегерээн үүлгеткен” кылдыр оттуруп болур. Чижээлээрге, август 24-түң хүнүнде чолаачы шынзылгазы чок оглунга машиназын мундурганының уржуунда ийи кижи кемдээн, бир кижи өлген дээш, ие кижиге ындыг кеземчени чүге онаап болбас деп. Оруктарга автомобиль шимчээшкининиң дүрүмүн сагывас, ону каржызы-биле үрээн чолаачыларга хамаарыштыр ындыг шыңгыы кеземчелерни онаавас болза, чүгле Тывада эвес, бүгү Россияда оруктарда озал-ондактар байдалы дыка нарыыдаанын телевидениеде, интернетте көргүзүп тур.
Тываның оруктарынга озал-ондак кылган чолаачыларның чамдыызы оруктарга шимчээшкин чурумун 50-60 катап үрээн болганын КАИ-ниң дыңнадыгларында бижип каан. Ол дээрге видеобижидилгелерден алдынган, чүгле торгаал-биле кызыгаарлаттынган чурум үрээшкиннери-ле боор оң. Ындыг чолаачыларны КАИ органнарынче кыйгыртып, баш бурунгаар сагындырыг ажылдарын чорудары чугула деп бодалдыг мен.
Республиканың КАИ болгаш иштики херектер органнарының оруктарга шыңгыызы-биле ап чорудуп турар хемчеглерин деткип тур мен. Ам-даа күштелдирер херек.
Мерген КУУЛАР, хоочун чолаачы.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
2025 чылдың август 28 “Шын” №33