Демнежири чугула

Улусчу фронтунуң күүсекчи комитединиң регионалдыг салбырынга уругларның оруктарга болгаш хемнер, хөлдерге айыыл чок чоруун хандырарының дугайында айтырыгны сайгарып чугаалажыр “төгерик стол” болган. Аңаа Улусчу фронтунуң регионалдыг салбырының, Өөредилге яамызының, Херээженнер эвилелиниң төлээлери, ТР-ниң прокурорунуң дузалакчызы, Дээди Хуралдың депутады, Айыыл чок чорук болгаш корум-чурум талазы-биле комитеттиң даргазы Аяс Санчат дээш оон-даа өскелер киришкен.
Амгы үеде ук айтырыг чоннуң дүвүрелин оттуруп турар. Ылаңгыя орук шимчээшкининиң дүрүмнерин хажыдып турар эзирик азы шынзылга чок чолаачыларның буруузу-биле чаштарның айыыл-халапка таваржып, харын-даа амы-тынындан чарлыр байдалдар эрткен чылдың сан-чурагайынга деңнээрге, бо чылын республикада көвүдээн. Ынчангаш каяа-даа чорааш, олардан сезиктиг болуру негеттинип келген.
Назы четпээн кижилерниң киржилгези-биле болуп турар орук озал-ондактары көвүдээн. Ооң кол чылдагааннарынга чолаачының, а чамдыкта уругларның орук-шимчээшкинин хажыдыптары болгаш улуг улустуң талазындан ажы-төлүн чедир хайгааравайн турары хамааржыр. Ада-иелерниң назы четпээн ажы-төлүнге автомобиль башкарарын чөпшээреп азы автомобильди оорлап мунупкаш чоруй баар чылдагааннарны тургузуп турары харааданчыг. Ынчангаш улуг-даа, бичии-даа улус аразынга профилактиктиг ажылдарны күштелдирери чидии-биле негеттинип келген.
Республиканың школаларында орук шимчээшкининиң дүрүмнеринге болгаш айыыл чок чорукка хамаарыштыр профилактиктиг хемчеглерни башкылар хөйү-биле чорудуп турар. Чижээ, сентябрь айдан эгелээш, уругнуң бажыңы биле школазының аразында оруктуң схемазын дневнигинге чыпшырарын, сезон аайы-биле даштыкы идик-хевинге болгаш сумкаларынга караңгыда чырыыр херекселдерни чыпшыр даараарын бүдүн өөредилге чылының дургузунда негеп, хайгаарап турар. Ол ышкаш өөреникчилерниң болгаш ада-иелерниң киржилгези-биле орук шимчээшкининиң дүрүмнеринге хамаарыштыр янзы-бүрү хемчеглерни, үнүүшкүннерни чорудуп турар. Ындыг хемчеглерге чурум үреп, дүрүм хажыдып турар ада-иелерниң киришпейн турары билдингир.
“Ылаңгыя эзирик болгаш шынзылга чок автомобиль башкарар кижилерниң көвүдеп кээр үезинде, пятницадан тура дыштаныр хүннерде, оруктарга профилактиктиг хемчеглерни күштелдирер саналды киирери чугула. Кажан чылыг үелерде чон хөлдерже дыштанып чоруп эгелээрге, хыналдаларны шыңгыырадыр болза эки. Ажы-төл дээш бис шупту харыысалгалыг болгай бис. Ол ышкаш чолаачылар-даа, чадаг кижилер-даа орук шимчээшкининиң киржикчилери болганывыста, доктааттынган дүрүмнерни шупту сагыыр ужурлуг бис. Чадаг кижи база орук шимчээшкининге бодунуң айыыл чок чоруу, амы-тыны дээш харыысалгалыг болбайн канчаар. Ынчангаш бир дугаар оларга чырыдыышкын ажылын чорудар” – деп, прокурорнуң дузалакчызы Ульяна Сундуй чугаалаан.
Чайгы үениң дүшкени-биле хемнер, хөлдерге улуг-даа, бичии-даа кижилерниң сугга дүже бээр таварылгаларның көвүдээни-биле, аңаа хамаарышкан айыыл чок чорукче база онза кичээнгейни угландырган. Хемнер, хөлдерге эштип, дыштанып турар үеде болгу дег айыыл-халапты, оларны болдурбазының дүрүмнерин, боду азы кым-бир кижи сугга дүже берген таварылгада чүнү канчаарын ажы-төлге чугаалаары улуг кижилерниң кылыр ужурлуг сорулгаларының бирээзи дээрзин “төгерик столдуң” киржикчилери демдеглээн.
“Республикада бар шупту хемнер, хөлдерде эштип болур-болбазын айыткан кыйгырыг демдектерниң бар-чогун болгаш оларны салган-салбаа_нының хыналдазын үргүлчү хайгаарап турар бис. Школа бүрүзү чоогунда хемнерде салдынган демдектер дугайында бисче дамчыдып турарлар. Амгы үеде база ол хыналда уламчылавышаан. Чүге дээрге чамдык уруглар хүндүскү үелерде лагерьлерге хүнзээрлер. Уруг бүрүзүн ынаар хаара тудары болдунмас болгай. Канчаар-даа бодап кээрге, лагерь барбайн турар уруглар чайның изиг хүннеринде дөмей-ле суг кыдыынга баарлар” – деп, ТР-ниң Өөредилге яамызының немелде өөредилге килдизиниң консультантызы Нелли Монгуш тайылбырлаан.
Изигде кандыг-даа кижи хемге, хөлге эштиксээр, кириксээр. Ынчангаш ажы-төлге айыыл чок болуру-биле, республикада бар пляжтарны ажыдып, оларга немей ам-даа кылырын база саналдаан. Пляжтар чокка уруглар эштип болбас деп айыттынган-даа болза, сугларже киргеш, айыыл-халапка таваржып турарының чылдагааннарының бирээзи ол.
Ажы-төлдүң айыыл чок чоруу дээш кижи бүрүзү харыысалгалыг болуп, профилактиктиг хемчеглерни чорудары чугула дээрзин ук хемчегге чыылганнар демдеглээн: “Чүгле боттарывыстың демниг хөделиишкинивистиң ачызында чаштарның кемдээр чоруун болдурбайн, амы-тынын камгалап ап болур аргалыг бис. Ынчангаш эзирик болгаш шынзылга чокка машина башкарбайн, орук шимчээшкиннериниң дүрүмнерин доктаамал сагып, чолаачылар-даа, чадаг-даа кижилер араңарда хүндүлежип, эрттиржип, назы четпээн ажы-төлге автомобиль башкарарын чөпшээревейн, ооң дүлгүүрүн ажы-төл оруунга кагбайн көрүңер. Ол силерниң-даа, чаштарның, элээдилерниң-даа салым-чолунга салдарлыг болурун утпаалыңар”.
Бо айтырыгга хамаарыштыр республиканың Херээженнер эвилели база чогуур ажылдарны хөйү-биле чорудуп турарын демдеглеп, профилактиктиг ажылдарны күштелдиреринге үлүг-хуузун күзелдии-биле киириштирер күзелин база илереткен. Оон аңгыда өске-даа хөй-ниити организацияларын база ажы-төлдүң айыыл чок чоруунче хаара тударын база демдеглеп алган.
“Оруктарда болгаш хемнер, хөлдерде болуп турар байдалдар бистиң шуптувусту дүвүредип, ажы-төлдүң айыыл чок чоруу дээш кандыг хемчеглер чорударының дугайында боданырынче албадап келген. Бо чыыштың түңнелинде киирген санал-оналдарны Тываның Баштыңынга дамчыдып бээр бис” – деп, Улусчу фронтунуң төлээзи Эльвира Лифанова дыңнаткан.
Хемчегниң киржикчилери ажы-төлдүң оруктарга болгаш хемнер-хөлдерге айыыл чок чоруун күштелдирер сорулга-биле демнежири чугула деп түңнелге келгеннер. Аңаа киржикчи бүрүзүнүң киирген сүмелерин “төгерик столдуң” түңнелдеринче киирген.
Чыжыргана СААЯ.
Чурукту интернет четкизинден хоолгалаан.
“Шын” №25 2025 чылдың июль 3