2023 чылдыӊ апрель 3-те Россияныӊ Президентизи Владимир Путин «Ада-чурт камгалакчызы» деп күрүне фондузун тургузарыныӊ дугайында Чарлыкка атты салган. Шак ындыг фондулар регион бүрүзүнде ажыттынып эгелээн.
Май 31-де Кызылга Президентиниӊ даалгазы-биле тургускан чаа Фондунуӊ Тывада регионалдыг салбырыныӊ ажыдыышкыны болган. Аңаа ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыгга баштаткан чазак кежигүннери, Россияның маадыры Мерген Донгак, ТР-ниң ДХ-ниң Даргазы Каң-оол Даваа, РФ-тиң Чиңгине прокурорунуң оралакчызы Дмитрий Демешин, ТР-ниң прокурору Сергей Дябкин болгаш тускай шериг операциязыныӊ киржикчилери, өг-бүлезиниӊ кежигүннери, дайынчы хөделиишкиннерниӊ хоочуннары, 55-ки мото-адыгжы (даг) бригаданыӊ командылалы болгаш өскелер-даа киришкен.
Хемчег «Ада-чурт камгалакчызы» деп күрүне фондузунуң даргазы Анна Цивилёваның видео дамчыштыр кыйгырыы-биле эгелээн:
«Россияның Президентизи Фондуну тургузар дугайында Чарлыкка ат салган соонда, ийи ай безин четпээнде, регионнарда ооң салбырлары ажыттынып эгелей берген. Олар шупту июнь 1-ден эгелеп ажылдап кириптер.
Бо болуушкун шуптувустуң, кижи бүрүзүнүң киржилгези, демнежилгези, сырый каттыжылгазы чокта болдунмас турган. Бистиң бо Фондувус ышкаш организациялар, фондулар чуртувуска ооң мурнунда чаңгыс-даа тургустунуп көрбээн. Фондунуң салбырларын ажыдары-биле баш бурунгаар улуг ажыл чоруттунган. Салбырларывыс оон-даа немежир. Бистиң мурнувуста кончуг харыысалгалыг ажыл, ол дээрге тускай шериг операциязының киржикчилери, оларның өг-бүлелериниң кежигүннеринге дуза кадары-биле кижи бүрүзү-биле аңгы ажылды чорудары, оларның нарын айтырыгларын шуптузун кичээнгейлиг өөренип көөрү, сагыш салыышкынныг эки сеткилдиг кичээнгейни углаары болур.
Кол-ла салган сорулга- выс — Ада-чурт камгалакчыларынга бедик хүндүткелди көргүзери. Салбырларның удуртукчулары болгаш ында ажылдап турар кижи бүрүзү ону черле утпазын дилээр-дир мен. Чүгле ынчан ада-чурт камгалакчыларынга болгаш хоочуннарга хүндүткелдиг хамаарылганы, оларның ат-алдарын бедик тудуп, оларга чоргаарланып чоруурун ниитилелге чедип ап болур бис. Оларже хүндүткелдиг сагыш човаашкынывыс үзүктелбес ужурлуг. Бо улуг сорулганы чүгле демниг ажылывыс-биле чедип ап болур бис.
Ынчангаш регионда ажыттынып турар салбырга ажылдаар командага демниг болурун күзедим. Бис кады бис!» — деп, ол чугаалаан.
Чазак Даргазы сөс алгаш, «Бөгүн Тывада «Ада-чурт камгалакчызы» деп күрүне фондузунуң салбырын ажыдып тура, бир дугаарында, ооң оран-савазын септеп-белеткээринге, дериг-херекселин четчелээринге киришкен бүгү деткикчилерге, волонтерларга четтиргеним илередип тур мен.
Билир силер, тускай шериг операциязының баштайгы хүннеринден эгелээш, 55-ки мото-адыгжы (даг) бригаданыӊ шериг албанныглары эрес-дидим киржип, Россияның аңгы-аңгы шериг кезектеринде чүс-чүс бистиң чаңгыс чер чурттугларывыс ада-чуртун камгалаар шериг хүлээлгезин төлептиг күүседип турарлар. Оларга немей мобилизация-биле болгаш эки туразы-биле ТШО-да киржип турар оолдарывыстың аразындан коргар-сестир чүвези чок, эрес-дидим чоруу дээш хөй кижи күрүне шаңналдарынга төлептиг болганнар. Харааданчыг чүүл, балыглатканнар болгаш маадырлыы-биле бажын салганнар бары сагышты аартып чоруур. Оларның алдар-ады кажан-даа уттундурбас. ТШО киржикчилериниң чоок кижилеринге республика болгаш кожуун чергелиг деткимчени көргүзери бистиң хүлээлгевис. Шак мындыг деткимче ажылы бистиң ниитилелди улам демниг болдуруп, каттыштырып турары эскертингир. Ооң бадыткалы, “Автопоезд” деп акцияга киржилгевис. Тываның чурттакчылары Россияның өске регионнарының аразында эң-не улуг машина колоназын чыгган. Дөртен ажыг автомашинаны фронтуга дамчыдып берген. Ол ышкаш ТШО-га маадырлыы-биле бажын салган оолдарның өг-бүлелери, аваларының хөй-ниитижи туружу быжыг болуп, маадырларга аллея тургузар эгелекчи саналды кииргеннер.
Ада-чурт камгалакчыларынга дуза кадары-биле тургустунган күрүне Фондузу федералдыг деңнелде эрге-хоойлу болгаш материалдыг талазы-биле быжыг баазалыг. Ооң регионалдыг салбырлары ТШО киржикчилериниң келдередилгези, оларның эмнээшкини, социал байдалында нарын айтырыгларын шиитпирлежири-биле бүгү талазындан чогуур ажылдарны кылыр бис. Фондунуң регионалдыг салбырынга ажылдаар улус тускай өөредилгени эрткен. Эң-не кол чүве — фондудан дуза дилеп келген кижи бүрүзүнге олар кичээнгейлиг болуп, үе-шаанда деткимчени көргүзери чугула. Мурнувуста ажыл хөй. Демниг болур болзувусса, тиилелге бистии болур” — деп, Вячеслав Ховалыг чугаалааш, билдингир чурукчу Игорь Башмаковтуң чураан чуруктарын Фондунуң регионалдыг салбырынга дамчыдып берген.
Херек кырында ТШО-га киржири, чакпыыл ок адаандан тын-менди үнери кандыг дээрзин кежинге көрген чаңгыс чер чурттуувус, Россияның Маадыры Мерген Донгак дайынчыларның болгаш оларның өг-бүлелериниң мурнунда тургустунуп келген нарын айтырыгларны Фонд таварыштыр шиитпирлеп болуру эптиг болгаш кончуг шын деп санап турарын чугаалааш, фондунуң ажылдакчыларынга шынчы болгаш үре-түңнелдиг ажылдаарын күзээн.
«Ада-чурт камгалакчылары» күрүне фондузунуӊ регионалдыг салбырынга тускай белеткелди эрткен 17 социал координатор ажылдаар. Оларның удуртукчузунга Мерген Кызыл-оол томуйлаткан. Оларның мурнунда кол сорулга — тускай шериг операциязыныӊ киржикчилеринге, Ада-чурт камгалаар хүлээлгезин күүседип тургаш, амы-тынындан чарылган дайынчыларныӊ өг-бүлезинге кадыкшылыныӊ байдалын экижидип, амыр-тайбыӊ амыдыралга база катап ижигип чаӊчыгарынга ажык-дузалыг келдередилгени эрттирери, психологтуӊ арга-сүмелиг дузазын чедирери, эмнер-биле хандырары, санитар-курорт эмнээшкинин организастаары, фондунуӊ кылыр ажылы болур. Оон аӊгыда, хоочуннарныӊ чаа эртем-мергежил чедип алырынга, ажылга кирип алырынга болгаш амыдыралчы айтырыгларны чогумчалыг шиитпирлээринге дузалажыр. Бир эвес кемдеп-келдерээн хоочуннарны үр үе иштинде азырап карактаар, ажаап-тежээр ужурлуг апаар болза, аӊгы чурттаар оран-саваны белеткээрин организастаар.
«Ада-чурт камгалакчылары» фондунуӊ регионалдыг салбырыныӊ адрези: Кызыл хоорай, Кызыл партизаннар кудумчузу, бажыӊ 30.
/ Сорунза МОНГУШ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
"Шын" №40 2023 чылдың июнь 3
