Школачы чылдарывыста чайгы дыштанылга үезинде чылдың-на колхоз-совхозтуң малын алаак-хову кежилдир, даг үндүр кадарып чорааным сактып кээр мен. Кадарган малывыс доктаай бээрге, даг ажылдыр аалдың оглу-биле хоювус каттыжа бербезин бодап, хөөрежир бис. Мен ангор уксааның өшкүлерин, а эжим меринос хойлар кадарар чораан бис. Кыргылда, чуулда доозулган соонда, тайгаже соңнай-мурнай чайлаглап үнер. Көштен чыда калбайн, согунум чүъктепкеш, мал соондан чоруп каар мен.
Кайывыстың-даа адаларывыс Бүгү эвилелдиң улус ажыл-агыйының делгелгезинге киришкеш, көрбээнин көрүп чораанының дугайында, шимезин кудуп ишпишаан, аажок хөөрежип олурарлар чүве. Тайгадан эккелгеш, хана аразында кыстырып кааны артышты буруладып алган-даа олурарлар. Хар-назыны улгадып, хүндүлүг дыштанылгаже үнзе-даа, сөөлгү хүнүнге чедир мал ажылындан салдынмайн, ажы-төлүнүң аразынга уйнуктарын азыражып, хайгааражып чордулар.
«Хрушев дарга даштыкы чуртка чорааш, суггат шоолуг негевес, дүрген үнүүчел кукурузаны көргеш, бистиинге ону тарыырын саналдап, доктаал үндүрүп, черлерни чара тырттырып каапкан» — деп, ийи малчынның хомудап чугаалажып олурганын дыңнаан мен. Чүге дээрге хоочун малчыннарның малының одарын, даглар эдээнге чедир чара-чире соп, чардырып каанындан ам ында чүгле чашпандан өске сиген-ширбиил-даа үнмес болганын салгалдарывыс көрүп чорлар. Хамык алаактар, шөлдер, даглар эдээнге чедир кукуруза дээш сөөлү барып мынчаар үрелип, чер-чери-биле ээнзиреп кагдынганын Тываның кайы-даа булуңундан көрүп чор бис. «Кукуруза велика!» деп ырлажып турган ырывыстың түңнели бо-ла- дыр.
Ол үеде хоюмну, тараа үнген шөлден дестире-дестире, чүгле даг кырынче үндүрүп кадарар чораан мен. Ол үнген тараа сывы аажок чаагай чыттыг боор чүве. Хойлар мени чаза базып кирип-даа турду, чажырып канчаар. Даргаларга кончуттуруп-даа турдум. Хойларның чаза баскан черин хемчээп, санап-даа турдулар. Ачамны кыйгыртып-даа турган. Ам бо үеде үе-шаг өскерлип, дарга-бошкалар солушкан. Солун-сеткүүлдерде «Тарылга шөлдерин кызырып, мал-маган шөлдерин улгаттырар» дээн ТР-ниң Чазак даргазының айтыышкынын номчааш, эрткен үени сактып, малчыннарга езулуг деткимче дээрзин, бодум малчын өг-бүлениң оглу болгаш, билип, ол бодалды деткип олур мен.
Маадыр-оол АРТАА.
"Шын" №57, 2023 чылдың август 2