Кижи төрелгетени үе-дүптен бээр чурттап келген үелеринде дайын-чааны үндүрүп чораан. Ол шупту төөгү номнарында чырыттынган. Чоокку үени алыр болза, 1941 – 1945 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайыны хамааржыр. Төрээн ие-чуртун камгалап, миллион-миллион аныяк-чалыы оолдар, кыстар амы-тынын бергеннер. Тиилелгеге эвээш санныг тыва чон база бодунуң үлүүн киирген болгай.
Бо хүннерде чоруп турар тускай шериг операциязынга хамаарышкан үр-чар хоп чугаалар, “дидир-дидирлер” көвүдээн. Бөдүүн кижилер өжегээр чоруттунуп турар информастыг дайынның салдарынга алзып, дадагалзап, чигзинип эгелээри база бар. Ынчангаш бодум хуумда бодалым-биле үлежикседим.
Украина биле бистиң күрүневистиң аразында хөй чылдар дургузунда уламчылап келген чөрүлдээ бо хүнде тускай шериг операция кылдыр шилчий берген болгай. Байдал алыс дүшкүүрээни-биле чуртувус чепсегленип, курлавыр шериглерин кыйгыртып, чыыр ужурга таварышкан болуп турар. Бистиң республикавыс дээрге аңгы күрүне эвес, Россияның кезээ болгай бис. Ынчангаш чуртувустуң камгалалынга киржири – бистиң дорт хүлээлгевис. Россияның өске бүгү субъектилери-биле бир дөмей, Тыва Республика кыдыынга артпайн, долу эвес шериг мөөңнээшкининге киришкен ужуру-даа ол.
Бистиң тыва оолдарывыс шериг албан-хүлээлгезинде черле далдаравас эрестиг улус болгай, ынчангаш курлавырда шериг саны бисте база арбын болган ужуру ол. Оларның ниити санының 1 хуузунга деңнежир курлавырда шериг албанныг оолдарны кыйгырткан. Шак бо шериг арга-дуржулгалыг оолдарны ыяк белеткээш, аъткарар ужурлуг. Олар база анаа-ла туруп бээр көжээ даштар эвес, шериг херээн эрткен дайынчылар болгай. Дөмей-ле коргунчуг, дүвүренчиг болбайн канчаар, ынчалза-даа тыва оолдарывыс эрес-дидим, кашпагай, оваарымчалыг дээрзинге бүзүрелим улуг.
Артык бок сөстер дажыглап, ол чокка сагыш човап турар чонувус ортузунга артык дүвүрээзин үндүрериниң орнунга, дидимнерге ок дегбезин дээш, ак сүдүвүс эртениң-не оран-делегейже чажып, чалбарып тураалыңар. Бистиң караавыска көзүлбес, чараш Тывавыстың күштүг ээлери оолдарывыска дузалажып, хайгаарап турзуннар. Националистер-биле демисежир дээш, аъттанган оолдарывыс аал-оранын, Россияны камгалаар ёзулуг маадырлар-дыр. Оларның аал-оранын ээлеп арткан ада-иелери база бис, бөдүүн чон, удуртукчуларывыс шыдаар-ла шаавыс-биле оларга, оолдарның өг-бүле, ажы-төлүнге дузаны кадып-даа тур бис, кадарынга белен-даа бис. Оларның сагыш-сеткилин көдүрүп, Тывадан барган эрес-дидим оолдарывыска кыш удур чылыг идик-хеп, соокка доңмас аъш-чем, ылаңгыя семис чылгы мал эъди база оон-даа өске барааннарны чорудуп тур бис. Шериглерге дуза болур дериг-херекселдерни немей саткаш чорударынга дузалаар тускай акша шилчидер фонд база тургустунган-дыр.
Аал-чуртунда артып калган чамдык чоок кижилери эртежик-ле багай чүве оштавайн, лама башкылардан айыс ап, хей-аъды бедик болзун дээш тариналар номчуп олурганы дээре боор. Россияның чери улуг, аг-шерии көвей, ок-боозу күштүг, чеже-даа өске чурттар эмеглежип турар-даа болза, серт-даа дивес – дөмей-ле Россия тиилеп үнер.
Эрес-дидим тыва оолдарывыс тиилелгелиг ээп чанып кээрлер. Бис аңаа бүзүрээр ужурлуг бис.
Тывызыксыг тыва кадай төрээн оолдары –
Тывазының камгалакчы күчү-күжү,
Дайын-чаага эрес-дидим киришкештиң,
Тыва чоннуң адын сыкпаан маадырлар.
Александр Ооржак,
журналист, күш-ажылдың хоочуну.