Июнь 24-26 хүннеринде Кызылга V Делегей чергелиг “Азий диптиң төвүнде фанфарлар-2025” үрер хөгжүм оркестрлериниң фестивалы болуп эрткен. Бо чылын ону РФ-тиң Камгалал яамызының болгаш ТР-ниң Чазааның деткимчези-биле Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң 80 чыл оюнга база чарлаттынган Ада-чурт камгалакчызының чылынга тураскаадып эрттирген. Фестивальга Казахстан, Моолдан болгаш Россияның регионнарындан үрер хөгжүм оркестрлери, сурагжаан хөгжүмчүлер, солистер киришкен.
Бо чылгы фестивальдың уран чүүл удуртукчузу РФ-тиң Чепсектиг күштериниң шериг оркестрлер албанының даргазы, кол шериг дирижёру, генерал-майор, Россияның алдарлыг артизи Тимофей Маякин болган.
Фестивальдың байырлыг ажыдыышкынын июнь 24-те кылганы анаа эвес. Чүге дээрге 1945 чылдың июнь 24-те Москваның Кызыл шөлүнге эрткен Тиилелгениң Парадынга тураскаадып эрттирген. Эртенги шакта фестиваль киржикчилери болгаш ТР-ниң Чазак кежигүннери Тиилелге шөлүнге Мөңге отка чечек салыр ёзулалды кылган.
Үш хүн дургузунда Арат шөлүнге РФ-тиң Камгалал яамызының Төп шериг оркестри, 55-ки гвардейжи мото-адыгжы бригаданың шериг оркестри, ТР-ниң Чазааның Т. Дулуш аттыг үрер хөгжүм оркестри, Кызылда президентиниң кадет училищезиниң шериг оркестриниң бедик деңнелде оюн-көргүзүүн, Хабаровскының епархиязының коңга кагыкчызы Ольга Кудряшова, ТР-ниң улустуң артизи Софья Кара-оол, делегей чергелиг мультиинструменталист Аркадий Шилклопер (Россия, Германия), аныяк салым-чаяанныг хөгжүмчү Фёдор Шаговту (туба, Россия) көрүкчүлер изиг адыш часкаашкыннары-биле уткуп, дириг хөгжүмнүң күжүн магадап, чараш оюн-көргүзүгнү өөрүшкү-биле хүлээп, дыштанганнар.
Фестивальдың байырлыг хаашкынында көрүкчүлерниң четтикпейн манааны Казах ССР-ниң улустуң артизи Роза Рымбаеваның киржилгези-биле концерт агаар-бойдустуң таарымча чок байдалдарының чылдагааны-биле В. Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга болган. Аңаа фестивальдың хүндүлүг аалчызы ТР-ниң Чазааның Т. Дулуш аттыг үрер хөгжүм оркестриниң үделгези-биле бодунуң репертуарындан: “Любовь настала” (сөзү Р. Рождественскийниң, аялгазы Р. Паулстуң), Ада-чурттуң Улуг дайынынга киришкеш, 19 харлыында маадырлыы-биле чок болган казах часпас адар адыгжы Алия Модагуловага тураскааткан “Алия” (сөзү Б.Тажибавевтиң, аялгазы С. Байтерековтуң), “Цвети, моя земля” (сөзү М. Суворовтуң, аялгазы П. Ермишевтиң) болгаш өске-даа ырларын бараалгадып, хөй мөгейикчилерин өөрткен.
ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыг бодунуң ажыл-агыйжы графигиниң аайы-биле чай чок болганындан фестивальдың түңнел оюн-көргүзүүн көрүп четтикпээн-даа болза, концерт соонда чалаттырган хүндүлүг аалчылар – РФ-тиң Чепсектиг күштериниң шериг оркестрлер албанының даргазы, кол шериг дирижёру, генерал-майор, Россияның алдарлыг артизи Тимофей Маякин, РФ-тиң Камгалал яамызының Төп шериг оркестриниң начальниги Сергей Дурыгин, Россияның Гнесиннер аттыг хөгжүм академиязының ректору Александр Рыжинский болгаш Казах ССР-ниң улустуң артизи, сураглыг ыраажы, кино болгаш театр артизи Роза Рымбаева-биле театрның музейинге ужурашкан.
“Кажан Азий диптиң төвүнге бо хире хөй оркестрлер чыглы бээрге, шынап-ла, дириг хөгжүмнүң күжү болгаш көрүкчүлерге онзагай чогаадыкчы номерлерни көргүзер кайгамчык эки арга-дыр” – деп, Владислав Ховалыг чугаалаан. Ол ышкаш ужуражылга үезинде Чазак Даргазы “Азий диптиң төвүнде фанфарлар” фестиваль болгаш Тываның Чазааның үрер хөгжүм оркестриниң хөгжүлдезинге В. Халиловтуң киирген үлүг-хуузу улуг дээрзин демдеглээн. Россияның кол дирижёру чораан В.Халиловтуң адын эдилээн Тываның күрүне филармониязының чаа оран-савазының тудуунуң төлевилелиниң дугайында таныштыргаш, ооң акшаландырыышкынын камгалап алырынга регионну деткип көөрүн фестивальдың хүндүлүг аалчыларындан дилээн.
Ол-ла ужуражылга үезинде Гнесиннер аттыг академияның ректору Россияның Чырыдыышкын яамызының дужаалы ёзугаар Федералдыг ортумак тускай профессионал өөредилгениң күрүне стандарттарының даңзызынче “Хөөмей” деп мергежилди кииргени Тываның база бир профессионал чедиишкини деп демдеглээн.
Театрга Чазак Даргазы-биле ужуражылга соонда Арат шөлүнге фестивальдың байырлыг хаашкынының ийиги кезээ уламчылаан. Аңаа Роза Рымбаева чоннуң дилээ ёзугаар база катап ырларын бараалгаткан.
КАТАП БАЗА ТЫВАГА КЕЛИР КҮЗЕЛДИГ ЧАНГАН
Совет үеде А.Пугачева, С.Ротарудан чыда калбайн, хөй мөгейикчилерниң сонуургалын чаалап алгаш, Совет Эвилелинге болгаш өске-даа чурттарга ады диңмиреп үнүп келген Казах ССР-ниң улустуң артизи, кино болгаш театр артизи Роза Рымбаеваның Тывага кээп чорааны регионнуң культура амыдыралында база бир көскү болуушкун болган.
Роза Куанышевна Рымбаева 1957 чылдың октябрь 28-те Казах ССР-ниң Семипалатинск облазының Джангизтоб суурунга хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге төрүттүнген. Школа соонда Семипалатинскиниң уран чүүл училищезин, Алматының театр институдун дооскан. Ооң ады 1975 чылда, Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң 30 чылынга тураскааткан ыры мөөрейинге ССРЭ-ниң Маадыры, 19 харлыында чок болган казах часпас адыгжы Алия Модагуловага тураскааткан “Алия” деп ырны ырлааш, тиилекчи болганының соонда, алдаржып эгелээн. 1977 чылда Болгарияга болган “Золотой Орфей” делегей чергелиг фестивальдың гран-при эдилекчизи дээш чылдан чылче профессионал ыраажылар аразынга тиилелгелери немежип, ооң ады улам чүгле ССРЭ-ге эвес, делегейге нептереңгей апарган.
Амгы үеде Роза Рымбаева кино болгаш театр артизи болурундан аңгыда, башкылавышаан Казахстанның болгаш Россияның аңгы-аңгы культура хемчеглериниң кол киржикчизи болуп, профессионал сценада 50 чыл ырлавышаан.
Бо удаада, Тиилелгениң 80 чылынга тураскааткан фестивальга чаладып келгеш, “Алия” деп ырны Тываның көрүкчүлеринге бараалгатканы онзагай болган. Чүгле ол эвес, ыраажының өске-даа хөйге билдингир ырларын зал долдур көрүкчү тура часкап хүлээп алган.
“Мени “Азий диптиң төвүнде фанфарлар” фестивальче чалаан организакчылар “Алия” деп ырны албан ырлап бээрин дилээн чүве. Бо ырны мээң репертуарымче киирер дээш, ооң авторлары албан-биле бижээн. 50 чыл ону чоргаарал-биле ырлап чор мен. Мээң ыраажы болур эге базымымга кончуг улуг рольду ойнаан ынак ырым чүве. Ону ырлааным соонда, мени ынчангы Казах ССР-ниң симфониктиг оркестриниң сураглыг дирижёру Таскын Окапов эскерип, дыка деткээн. Чоорту ооң-биле өг-бүле туткаш, ийи оолдуң аас-кежиктиг ада-иези болдувус. Өөм ээзинге удурткан оркестрге үр чылдарда солистеп ажылдаан мен. Оолдарым ачазы 1999 чылда чок болган. Оолдарым база уран чүүл-биле холбаалыг: бирээзи — ыраажы, өскези — пианист. 2023 чылда уйнуктуг болдум.
Профессионал сценага 50 чыл ажылдаар аас-кежиктиг-дир мен деп, бодумну ынчаар санап чор мен. Делегейниң кайы-даа булуңунга баарымга, мөгейикчилерим ырыларымны таныыр, мени утпайн чоруурунга өөрүвес аргам чок.
Тывага келгеш, бедик эвес бажыңнарлыг, бичежек Кызыл хоорайның чанында агып чыдар кайгамчык улуг, чараш хемни, долгандыр дагларны, хадымырлап турар агаар-бойдузун дыка-ла магададым. Тываның чурттакчылары арыг агаар тынып турар дыка аас-кежиктиг-дир силер! Бистиң 3 сая ажыг чурттакчылыг Алматыда хоорайывыстың агаары ындыг-ла арыг эвес-тир ийин.
Бүгү назынымда симфониктиг оркестрниң дириг хөгжүм үделгези-биле сценаже үнүп чораан болзумза, Тывага келгеш, үрер хөгжүм оркестри-биле ийи-ле шак белеткенгеш, сценаже үнүп, ырларымны бараалгаттым. ТР-ниң Чазааның Т. Дулуш аттыг үрер хөгжүм оркестриниң хөгжүмчүлериниң, дирижёрунуң профессионал деңнелиниң бедиин демдеглекседим. Шыдаар-дырлар. Дыка-ла онза чараш фестивальга кириштим. Чалааны дээш организакчыларга өөрүп четтирдим! Катап чалаар болза, күзелдиим-биле кээр мен!” — деп, Роза Рымбаева көрүкчүлер болгаш ооң мөгейикчилеринге чедиишкиннерни күзээш, байырлашкан.
Карина МОНГУШ.
Чуруктарны интернеттен алган.
“Шын” №25 2025 чылдың июль 3