(мистика)
(Уланчызы. Эгези № № 84, 86, 88, 90 "Шында").
– Ажы-төлүңер кажыл? Олар кайдал? – деп, Шалык сонуургаан.
– Ийи кыс, бир оолдуг бис. Өг-бүлелерлиг, ажы-төлдүг улус-тур ийин. Бо суурга ажылдап, чурттап чордулар. Дайын эгелээри билек, Белгородче дестирипкен бис. Боттарывыстың, оларның өрегелерин кадарып артканывыс бо. Наталья Константиновнаны ажы-төлүң-биле чорувут деп чадап каан мен. Чаныңга турар мен дээш, хоржок-тур – деп, Стецюра миннинген.
Ашааның ындыг чугаазын дыңнаан кадайы:
– Мен чогумда өлгей сен, хөйлеңиң безин тып шыдаар эвес сен – депкеш, – уругларывыс Белгородта багай эвес тургустунуп алган деп медээни алдывыс. Дайын доостурга, чанып кээрлер. Мында кылыр-тудар ажылдар ам көвүдээн. Оглум бажыңы снарядтан элээн үрелген – деп чугааланган. Бир эвес катап адып-боолап эгелээр болза, ашаа-биле подвалче дарый дагын чаштына бээрин Наталья Константиновна дыңнаткан. Ынчалза-даа оларга дүрген эмчи дузазы херегин база миннинген.
– Подвалче катап кирген ажыы чок. Ол амы-тыныңар магадылап шыдавас. Силерни Кременнаяның эмнелгезинге бистиң дайынчыларывыс чедирип каар. Аңаа силерге бүгү талалыг дузаны көргүзер боор – деп, Шалык оларны оожуктурган.
Кадайы ашаанче карактарында айтырыг демдектиг көрген. Оозу караан шийе аарак, бажын согаңнаткан. Наталья Константиновна столдан иттинип тургаш, орукче ап болгу дег чүү-хөөзүн чыып эгелээн.
Шалык солдат Апиков-биле келген «УАЗ»-ка Стецюраларны олурткаш, Кременнаяже үдеп тура: «Силерниң бажыңыңарга кирдим деп ачамга дыңнадыр мен. Өөрүүр боор. Тайбың дүжүптерге, силерни ыяап ужураштырар мен» – деп, сеткилинде кыптыккан сорулганы ажыткан. Оон холунда үш солдат эжишкиниң чуруун Стецюрага тудускаш: «Мону кагбаңар! Дириг чурук тур!» – деп бүзүрелдиг чугааланган.
Ашак чүнү эдип турар капитан боор дээнсиг, чурукту холунга аңдара-дүңдере туткулаан. Ынаар үзейтир кайгап, аамайсып олурда, автомашина хөдели берген. Стецюра ам-на миннип келген. Ажык эжик аксында офицерни кый дээш: «Дириг-ле чоруңар, оолдарым!» – деп дыңзыды йөрээгеш, уёлай аарак куспактап каан.
«УАЗ» өөңейнип-өпеңейнип, ыңай болган.
Шалык чиик машина соонче кайгап алгаш турган.
– Эш, командир! – дизе-ле, Белобородов артында бо турган. – Моон ырак эвес черде өлүрткен ийи дайзынның мөчүлери чыдыр. Документилери бо – дээш дептерлер сунган.
Оларның бирээзи украин, өскези венгр паспорттар болган.
Шалык өлүг сөөктерже дыка далашпаан. Турган черинге-ле кадагааты документилер-биле танышкан. Баштай украин, оон венгр паспортту көрген. Элдептиг чүве – сөөлгү документиниң эдилекчизи Батори Томаш деп кижи болган. «Бо канчап барган хүн боор? Бажыңдан Стецюраны, а өдээнден Баторини тып алганым ол бе?».
Паспорттуң арыннарының аразында ийи фото-чурук чораан. Бирээзинде алды-чеди харлыг оолдуг өөрүшкүлүг аныяк өг-бүле, өскезинде – улгады берген (ашак-кадай хевирлиг) ийи кижи.
«Батори, Батори? Таанда, ийиги чурукта Виктор Батори болган бе?» – деп, Шалык венгр документини солагай адыжының иштинге таваар сокпушаан, боданган. «Аныяк өг-бүлениң эр кижизи – бо паспортуң ээзи-дир. Өске чурукта ашак кижи Стецюрада бар чурукта эрлерниң бирээзин- ге – Баториге дөмей. Ынчап кээрге, Томаш – Виктор Баториниң оглу бооп болур-дур! Ийе, ооң оглу ышкажыл!» деп түңнелге Шалык келген. Офицерниң карактары артында кыптып келген. «Ол ылап ындыг болза, Шалык биле Батори- ниң – шагдакы шериг эжишкилерниң оолдары, бо девискээрге бот-боттарывыска удур чаалажып турган ышкажыл бис. Ам артында чурукта үшкү кижи – Стецюраның суурунга. Өршээзинде, ындыг чүве бо чырык өртемчейге база болур чүве бе?» деп капитан кайгап боданган.
– Нациктерниң сөөктерин барып көрээлиңерем – деп, Шалык ам-на чугааланган. – Баторини меңээ көргүзүңер – деп, ол Белобородовтан дилээн. «Өлүрткен даштыкы хөлезиленикчини чүге сонуургап турар капитан боор, таныыр чораан-даа чүве ышкаш» – деп, солдат кайгап бодааш, бажың артынче мурнай кылаштапкан.
Эптиг найыралдыг венгр-тыва эжишкилер шеригден халажып чанган соонда, оларның төрээн оолдары, барык дөртен чыл эрткенде, Диброва суурга ынчалдыр ужурашканнар. Шалык өлүг чыткан Томаштың арнынче кезек ыыт чок көрүп турган. Чурукта ооң үези тас кылаң эр мында чударгай дүктүг-ары дег болу берген чыткан. «Харалаан Стецюраларга бо мөчүнү көргүскен болза. Баториниң оглу деп билип кааш, чүнү чугаалаарлар ирги? Дайзынын өршээрлер ирги бе? Чок бе?» деп түңнел чок боданган. Оон улуг Баторилерниң фоточуруун хөрээнче кармактап алган. «Стецюраларга көргүзер чүве» деп боданган.
Өлүрткен ийи дайзынны Стецюраларны коргуткан үрегдекчи бөлүктүң кежигүннери деп Шалык бодунга тодараткан. Российжи снайперлерниң дүнеки «аңнаашкынындан» тынныг үнгеннери аттырган эштериниң өлүг мөчүлерин, документилерин безин албаанын бодаарга, эшкедеп дескеннер-дир деп капитан боданган.
Шалык:
– Лейтенант Елагин!
– Мен, эш капитан!
– Бо бажыңдан ырак эвесте нацистер мөчүлери бар деп штабка дыңнадып каар силер. Оларны узуткап каан адыгжыларны илередип, демдеглээр болза, эки боор.
Капитан Шалык бөлүү-биле Стецюраларның бажыңының чанынга дедир кылаштап кээрге, рация алгыра берген. Шериг кезээниң иштики харылзаазы болган.
– «Бир дугаар», «Бир дугаар»! Силерни «Беш дугаар» дыңнап тур! – деп, Шалык харыылаан.
– «Беш дугаар», «Беш дугаар»!, «Бир дугаар»-дыр мен, силерде байдал кандыг-дыр?
– Бисте амдыызында тайбың-дыр. Куштарны көрүп чордувус. Эр кушка орнитолог херек боорга, 18 дугаарже эжи-биле чорудуптувус.
– Ындыг бе? Четтирдим, «Беш дугаар», четтирдим, ужурашкыже!
– Менди-чаагай болуңар, «Бир дугаар»!
Шак ол өйде миномёт октарының сыгыттары хенертен дыңналып келген соонда, суур иштинде ында-мында частып эгелээн. Дайзынның артиллериязы миномётчиктерге каттыжып, российжи шериглерге баш көдүртпестээн. Боолаашкынны дроннар – «кушкаштар» караа-биле көрүп, таарыштырып турары илдең.
Шалык эдертип чораан каш солдады-биле Стецюраның бажыңының чөөн талазынга чунар-бажың артынга чыдыпканнар. Аргалыг болза, «куштарга» көзүлбес болза эки.
Частыышкыннар күштелип эгелээн. Ында-мында: «Тиң-ң! Тиң-ң!» дээр дааштар-ла хөй. Шалыктың сагыжы суур адаанда арткан ротазында. «Канчап турлар ирги? Чогум оларның чашты бээр черлери бар, черле ажырбас боор» деп бодун оожуктуруп боданган. Оон рациязын ажылдадыпкаш, улуг лейтенант Олейникти кыйгырган:
– Үжен бир! Үжен бир! Беш дугаар-дыр мен. Мени дыңнап тур сен бе? Рота чаштына берди бе? А? Эр хейлер! Камнаныңар!
Артбоолаашкын соксаан соонда, саадаваанда, мурнунда дайзынның имилеме солдаттарын Шалыктың бөлүү көрүп каан. Бир БТР оларның туружунче түрү бастыра чоокшулап олурган.
Капитан күш дең эвес деп чүвени билип турган. Оон рациязы алгырган соонда, рота командиринче – Шалыктың бөлүүнче, боду баштаан немей күш үнүпкенин «Үжен бир» дыңнаткан.
Шалык Белобородовка ПТУР-ну бедиксимээр черге дарый тургус деп команда берген. Минута четпээнде, оккур чепсек адарынга белен болу берген. «Баштай БТР-ни чок кылыр болза эки» деп бодал капитанның бажындан үнмейн турган. Ону солдаттарга тайылбырлап турбайн, белен ПТУР-га маңнап келгеш, Белобородовка «Меңээ беривит» деп дужааган. Оозу бажында кулактаашты ушта соккаш, командиринге берипкеш, кыдыынче чуглу берген. Капитан кулактаашты кетпишаан, дуран-хараал өттүр дайзынның техниказын дилеп эгелээн. «Кайда сен, БТР, кайда сен? А бо сен бе. Ма, ал че!».
Шалык мажыны базыптарга, «Төг!» дээн соонда, хоорзаның артыкы унунда кызыл от узаш дээн. Тускай камгалалдыг болза-даа, капитанның кулаа уюк кынны берген. Каш секунда болганда, дураннап чыткан лейтенант Елагин «Чок кылдынган!» деп бүзүрелдиг алгырган.
– БТР биске удур кайын-на куруг чоруп орар деп. Иштинге олурган солдаттары база чок болгай аан, эш капитан! – деп, Белобородов хыын ханган чугааланган.
(Уланчылыг).
Юрий ДАРБАА.
“Шын” №92 2023 чылдың декабрь 2