Кышкы үеде агаарлап азы хаактап чорааш, мага-бодунуң доңганын билбейн, хол-будун, арнын үжүдүп алыр таварылгалар эвээш эвес. Колдуунда күштүг хат хадып турар азы агаарның температуразы хөлүн эрттир чавызай берген үелерде аргалыг болза кандыг-даа агаарлаашкынны соксатканы дээре. Чамдыкта агаарның температуразы ындыг кончуг чавыс эвес-даа болза, агаар шык болурга, ол ышкаш кижиниң идик-хеви өл болза, база мага-боттуң кезектери үжүп болур. Хөй кезиинде холдуң, буттуң салаалары, кулактар, думчук болгаш чаактар доңгаш, билинмейн барып болур.
Кышкы агаарлаашкын үезинде бодувустуң болгаш чанывыста кады чоруур улузувустуң байдалын эки хайгаарап чоруулуңар. Доңган кижи шыырныгып, сирилеп, шимчээшкини оожургап, ээдереп, анаа эвес кылдыр бодун алдынып, эриннери көгерип, куурарып, мага-бодунуң температуразы бадып болур. Хол-бут доңганда, билинместей бээр, эъди-кежи соок, кадыг болгаш куурара бээр, кажыында судалы сокпайн баар, салаалар-биле соктаарга, ыяш соктаан ышкаш дааш дыңналыр. Үстүнде айыттынган демдектерниң кайы-бирээзи бар болза, баштайгы дузаны чедиреринче далажыптыңар.
Доңган кижини чылыг черже эккелгеш, үжээн черин 30 – 40 градус сугга сугар. Хол-бут доңган таварылгада, баштай 20 градус чылыг сугга сугар, оон чоорту 20 – 30-ден 40 градус чылыг чедир сугнуң температуразын көдүрер. Изиг суг куткаш, пөске ораап каан грелка, шил, фляганы азы отка изидип каан дашты хөрекке, башка, быктынга, колдуунуң адаанга салып каарга, кончуг дузалыг болур.
Мага-ботту чылындырган соонда, кургадыр чоткаш, кургаг, чылыг хептен кедиргеш, орунга чыттыргаш, чылыг чоорган-биле шуглаар. Чигирлиг чылыг суксун азы чигири хөй чемден хөйнү бээр.
Доңган мага-ботту хар-биле өгеп болбас. Ол ышкаш хол-бутту дораан чылыг сугже суп, грелка салып болбас, чоорту чылдыр. Эът-кешке үс чаап, өгеп болбас. Ооң чылдагааны соок хан кыдыында дамырлардан мага-боттуң ортузунче чоруп эгелээр. Ынчангаш мага-боттуң температуразы чавызап болур. Доңган кижи арага ишпес ужурлуг. Шак ынчаар чүгле организмге хора чедирип болур. Арага төп нерв системазынга багай салдарлыг.
Бистиң корр.
