Тыва литератураның төөгүзүнде 2025 чылда онзагай болуушкун болган. Авар шүлүкчү Расул Гамзатовтуң шүлүктериниң тыва дылче очулгазының номун “Мээң чүрээм – дагларымда” ат-биле парлап үндүрген. Номда кирген шүлүктерни аныяк чогаалчылар Чечена Моңгуш биле Мэңги Ооржак орус дылдан тыва дылче очулдурганнар. Номга Расул Гамзатовтуң шүлүктериниң орус очулгазын база киирген.
Гамзатовтуң “Дуруяалар” деп шүлүү Наум Гребнёвтуң орус дылга очулгазынга чүгле шүлүк, ыры эвес, а бүгү делегей чергелиг болуушкун апарган. “Ак дуруяаларның кыйгызы-дыр” деп статьязынга Расул Гамзатов “Мээң өңнүүм Наум Гребнёв “Дуруяаларны” орус дылче тергиин кылдыр очулдурган. Ол чүгле ооң очулдурукчузу эвес, шүлүктүң авторларының бирээзи-дир. “Дуруяалар” мээң өңнүүмге дыка эргим, ооң бодунуң дугайында шүлүк-түр, чүге дээрге дайынга бүгү боду үттүг таар кылдыр балыглаткан, хөй эштерин чидирген дайынчы-дыр. Бистиң “Дуруяаларывыс” чырык черде чурттап чоруур шупту кижилерни тайбыңче, акы-дуңмалышкы болурунче кыйгырып турар – бис шупту бурганның төлдери-дир бис” деп бижээн.
Расул Гамзатовтуң “Дуруяалар” деп шүлүүнүң очулгаларын “Мээң чүрээм – дагларымда” номдан парладывыс. Шүлүктү катап-катап салган деп бодаваңар. Очулга бүрүзү бир янзы дээрзин эскерер силер, хүндүлүг номчукчулар.
Журавли
Мне кажется порою, что солдаты,
С кровавых не пришедшие полей,
Не в землю нашу полегли когда-то,
А превратились в белых журавлей.
Они до сей поры с времён тех дальних
Летят и подают нам голоса,
Не потому ль так часто и печально
Мы замолкаем, глядя в небеса.
Летит, летит по небу клин усталый,
Летит в тумане на исходе дня,
И в том строю есть промежуток малый,
Быть может, это место для меня.
Настанет день и с журавлиной стаей
Я поплыву в такой же сизой мгле,
Из-под небес по-птичьи окликая
Всех вас, кого оставил на земле.
Мне кажется порою, что солдаты,
С кровавых не пришедшие полей,
Не в землю нашу полегли когда-то,
А превратились в белых журавлей.
Дуруяалар
Ханныг дайын шөлүнден ээп келбээн
Маадырларны бодаарымга, бо-ла
Халыын өйде амызындан чарылбайн,
Маңган ак дуруяалар апарган дег.
Ынчангы ол үеден бээр амга дээр
Ыяңгылыг ыызын шуудуп ужуптарлар.
Кудай-дээрже өрү көргеш, ыыт чок
Кударай бээр ужурувус ында бе?
Бораанныгда кызыл-хүннү үдежип,
Могап шылаан куштар ынаар углаптар.
Шак ол чыскаал аразында чирик мээң,
Шаа барып, ону дуглаар хүнүм кээр.
Өөр куштар өөрүм-биле часты эккеп,
Өлегер көк делгемнерни эргип кээр мен.
Шаар дээрден силерни адап, сурагланып,
Чалгын чайып, чедип кээр мен...
Мэңги Ооржактың очулгазы.
Дуруяалар
Ханныг шөлден аалынче эглип келбээн
Хамык көвей солдаттарны, сактырымга,
Кара черге бажын салбайн, аккыр чараш
Кайгамчыктыг дуруяа бооп хуула берген.
Үе дүптен бо хүнге дээр олар шупту
Үзүк чокка үнүн салып, ужуп чоруур.
Ону көргеш, муңгаралга аспактадып,
Ол-ла дораан шимээн чокка көжүй бээр бис.
Туманныгда могап-шылап, хүн ашкыже
Дуруяалар дизиин часпайн, ужуп кээрлер.
Чыскаалында хензиг бичии хос чер-ле бар,
Чылдар эртер, мээңии апаар чадавас боор.
Хүнү кээрге, катчыпкаштың, олар-биле
Күжүр бодум имирге дээр ужар-ла мен.
Куштар ышкаш, черде арткан өөрлеримни
Кударанчыг үнүм-биле кыйгырар мен.
Ханныг шөлден аалынче эглип келбээн
Хамык көвей солдаттарны, сактырымга,
Кара черге бажын салбайн, аккыр чараш
Кайгамчыктыг дуруяа бооп хуула берген.
Чечена Моңгуштуң очулгазы.
“Шын” №5 2025 чылдың февраль 13
