Эң дээре арга — эжинге шынчы болуру

СПИД ААРЫЫНГА УДУР ДЕМИСЕЛ ХҮНҮНГЕ УТКУШТУР

ВИЧ дээрге кижиниң аарыгларга удур күжүн чидириптер вирустуң кижиниң организминче киргеш, аарыгларга удур туржур системаны үреп эгелээри болур. СПИД – ВИЧ вирузунуң кижиниң организминге элээн каш чылдар дургузундан өөскүп келгениниң түңнелинде төнчү чадага келири. ВИЧ аарыын чыпшырбас деп бодаар болза, эр-херээжен харылзаа үезинде амы-хууда камгаланыр аргаларны ажыглаары чугула. Ону долузу-биле эмнеп кааптары болдунмас болганы-биле, эмнээшкинни бүгү назынында ап келир.

Тывага бир дугаар ВИЧ халдавырлыг аарыгдан аарый берген таварылга 1994 чылда илереттинген. Ол үеден эгелээш, ниитизи-биле ВИЧ-тен аараан 388 кижи эмчи учёдунда эмнедип турар. Ук аарыг бо чылдың 10 айының дургузунда 5 кижиниң амы-тынын алгаш барган.

Бо чылдың 10 айының дургузунда республикада ВИЧ-тен аараан 35 чаа таварылга илереттинген дээрзин Республиканың СПИД аарыын баш удур болдурбазының болгаш ооң-биле демисежир төп дыңнаткан. Оларның 24-ү эр улус. Эрткен чыл-биле деңнээрге, 15 кижи көвүдей берген. Ол ышкаш эр улус аразынга харылзаадан 3 кижи аарааны илерээн. Колдуунда эр-херээжен чорук таварыштыр аарыг тарап турарын СПИД-ке удур демисел төвүнүң эмчилери дыңнаткан. Ук аарыг 30-ден 49 хар аразы назы-харлыг улус аразында кончуг нептереп турар.

Бир эвес эр-херээжен чорук үезинде камгалал дүрүмнерин сагывас болза, ВИЧ халдавырлыг аарыгдан кандыг-даа кижи аарый берип болуру чугаажок. Ук аарыгдан аараан кижилер аразында кымны чок дээр: шериг албанныглар, шииттирип чораан кижилер, даштыкы хамаатылар, ажылдап турар болгаш ажыл чок кижилер база студентилер. Ооң тарап, нептерээр аргалары аңгы-аңгы-даа болза, бистиң республикада хөй кезиинде эр-херээжен чорук таварыштыр нептереп турар.

Ук аарыгның вирузу херээжен кижи саатталы берген база чиигеп турар үеде, ол ышкаш эмиг сүдүн таварыштыр дамчып болурун эмчилер дыңнаткан. Амгы үеде ниитизи-биле СПИД-ке удур демисел төвүнүң учедунда 289 кижи эмнедип турар.

Бо чылын ВИЧ-тен чаа аарый берген кижилерни эрте чадазында тодарадып алыры-биле 107 муң ажыг кижиге шинчилгени эрттирген. СПИД-ке удур төптүң лабораториязында хүнде барык муң чыгыы кижиге шинчилгени эрттирип турар.

ВИЧ-тен аараан кижи арып-доруп, деңзизин доктаамал чидирип, аксы-мурну кемдип, эът-кежи тоглап, кулак аарыгларындан болганчок аарыыр апаарын эмчилер сагындырып турар.

Ук аарыгдан аарый берген кижи арага-дары аймаа, чиг чуургалар, чедир быжырбаан эът азы балык, чугдунмаан ногаа болгаш чимис аймаа, хайындырбаан суг ижери хоруглуг. ВИЧ аарыындан эмненип тургаш, хойтпак дээн ышкаш сүттен кылган ажыг чемнер ижип, чивес.

Республиканың СПИД-ке удур демисел төвүнге ВИЧ аарыы бар-чогун төлевир чок болгаш чажыт тодарадып ап болур. Кижи бүрүзү бодунуң күзели-биле чедип келир болза, халас шинчилгени эртер аргалыг.

Чыжыргана СААЯ.

«Шын» №89 2023 чылдың ноябрь 22