Улусчу чогаадылга төвүнге Тыва Республиканың Баштыңының чанында Хамааты эгелээшкиннер чөвүлелиниң чыыжынга киржикчилер республиканың социал чаагай чоруун хевирлеп тургузарының талазы-биле боттарының көрүжүн болгаш бодалдарын таныштырган.
“Тыва узун назын” программаның төлевилелдериниң дугайында дайынның, күш-ажылдың, чепсектиг күштерниң болгаш эрге-хоойлу камгалаар органнарның хоочуннарының (пенсионерлерниң) Бүгү-россия хөй-ниити организациязының Тывада регионалдыг салбырының даргазы Сагаан-оол Долгарның илеткели өскелерден ылгалып турар.
Ук төлевилелдерни кысказы-биле таныштырарга мындыг.
Бо хүннерде республиканың 8 бажың-интернадында болгаш «Поддержка» (Деткимче) деп комплекстиг төпте 900 ажыг кижи чурттап турар, ук албан черлери 927 орунга көрдүнген. Назыдап кыраан 600 хире кижилер болгаш инвалидтер ачы-дузаны бажың-балгадында ап турарлар. Амдыгаа чедир социал ажаалда-тежээлдениң шынарының болгаш чедингириниң айтырыы чидиг болуп артпышаан. Бажың-интернаттарда оруннар чедишпейн турарындан 1500 хире кижиниң социал тежээлдези чок. ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика талазы-биле яамызының адынга айда-ла 23 хамаатыдан оларны күрүнениң бажың-интернадынга тургузарының талазы-биле билдириишкиннер кирип турар. Чылдагааннары аңгы-аңгы. Бирээде:
- 49 хуузу чурттаар оран-савазы чок, бажың-балгатты хөлезилеп азы дөргүл-төрелиниң чанында чурттап турар хамаатылардан,
- 23 хуузу дөргүл-төрели назыдап-кыраан азы аарыг-аржык кижилер ажаап-тежээр арга-дуржулгазы чок хамаатылардан,
- ажыл-ижиниң чай чок болганының ужун хамаатыларның 17 хуузундан дөргүл-төрелдерин ажаап-тежээринден ойталап турар,
- ажы-төлүнүң 11 хуузу өске регионнарда чурттап турар.
Ийиде, дыка хөй специалистер ажылдаары-биле өске регионнарже көжүп чоруп турар.
Үште, аныяк-өскен улуг назылыг салгалга хүндүткел чок.
Мооң ужун Сагаан-оол Долгар “Тыва узун назын” программаның төлевилелдерин саналдап турар. Программаның кол сорулгазы болза эмчи дузазынга хереглелдиг назыдап кыраан кижилерни, инвалидтерни бажың-балгатка азы стационарларга ажаап-тежээри, тежээлдениң курстарын болгаш школаларын хевирлээри. Ол үш төлевилелден тургустунар: “Назыдап кыраан хамаатыларга болгаш инвалидтерге хууда пансионат” деп төлевилел 100 оруннуг баштайгы хууда бажың-интернаттың тудуун 2025 чылда, инвесторларны киириштирип тургаш, эгелээр. Ук айтырыгны боттандырарынга 1 млрд 23 сая рубль негеттинер.
- хүнде 5 катап чемгерилгелиг, хүндүскү үеде эмнелге-социал эдип-чазалгазының «Назыдап кырааннарга хууда бажың” төлевилел. Грантыларның акша-төгерииниң күсели-биле 2030 чылга чедир республиканың кожуун бүрүзүнге 10–15 хире назыдап кыраан кижилерге, инвалидтерге “уруглар садтарын” ажыдар.
Бо хүнннерде Барыын-Хемчик, Тес-Хем, Каа-Хем, Сүт-Хөл кожууннарның чагырга черлери ээн-хос турар оран-саваны үндүрүп бээриниң, ол бажың-балгаттарга септелгени чорударының талазы-биле ажылдарны чорудуп турарлар.
- “ажаалда албаны» төлевилел, ооң ажылын 2024 чылдан тура Кызыл хоорай, Чөөн-Хемчик, Улуг-Хем, Кызыл кожууннары дээн чижектиг 4 улуг муниципалитетке организастаары көрдүнүп турар. База-ла инвесторларның акша-хөреңгизиниң күсели-биле.
Бо хүннерде ажаалда-тежээлде талазы-биле дузалакчыларны өөредип турар федералдыг саарылга чок организациялар-биле дугуржулга бар.
“Тыва узун назын” программаның боттанылгазының үезинде элээн хөй соругдаан чүүлдерни чедип алыры көрдүнген: күрүнениң бажың-интернаттарынче ээлчегни сыыгадыры, назыдап кыраан кижилерниң болгаш инвалидтерниң өг-бүлелеринде психологтуг байдалды экижидери, бюджеттиң чарыгдалдарын камнаары, чаа ажылчын туруштарны тургузары дээш оон-даа өске.
А. ХЕРТЕК белеткээн.
"Шын" №51, 2023 чылдың июль 12.