ЭМЧИ ВЕРА

(Уланчызы. Эгези №44, 46 «Шында»).
Баштайгы хүнден эгелээш, эмнелгениң болгаш яслиниң ажылдакчылары Вераны «Вера Васильевна» деп адаарга, элээн ыядынчыг болгаш сеткилинге таарышпас турган. Чүге дээрге ону бажыңынга болгаш институтка чүгле «Вера» дээр ийикпе азы «Иванова» деп адап турган. Ынчанмыже, ол атка чоорту эскербес кылдыр база өөрени берген.

Вера ачазының чагыын езугаар тыва дылды кызымаккайы-биле өөренип эгелээн. Тускай кыдыраашка тыва дылдың очулга-демдеглелин тургузуп эгелээн. Ачазының чугаалааны дыка шын: тыва дыл-биле делег дыл барык-ла чаңгыс дыл болган. Ынчангаш тыва дылды дыка чедиишкинниг өөренип, кады ажылдап турар ажылдакчылары херекчок, харын боду кайгап турган. Ол удатпайн, тыва ажылдакчылар-биле болгаш чаштар-биле колдуунда тывалажып чугаалажыр апарган. Орус дылда чок үннерни кызымаккай доктаадып, үргүлчү катаптап турган. Тыва өөрү Вераны деткип, ону кызып өөредирлер. Ооң ындыг мергежилдиг тыва дылды өөренип ап турарын магадаарлар.

Вера уруглар эмчизи болуру өске кандыг-бир эмчи болурундан эң-не таарымчалыг тускай эртем дээш шилип алган. Ынчалза-даа бодунуң күзелин чедип алгаш, херек кырында чаштар-биле ажылдай бээрге, ооң мурнунда бодааны хомуданчыы-биле хөлүн чазыпкан хире: эң-не шугулданчыг, бужурганчыг, берге ажыл болган. Кандыг-даа таварылгада кижи сагыжы дег орта шинчидер чаш чок. Дора дээрге-ле ыглаар, ол-даа канчаар, хамык ужур чаш кижи чүнүң ужурунда аакталып турарын ылавылап, шын билип алыры дуржулга чок аныяк эмчиге берге болган. Ынчалза-даа экизи көрген, чоорту ажылынга чаңчыгып, уругларны билип эгелээн. Чаштарның алызындан баажы чок арнындан кайда чүзү аарып турарын чоорту дуржулгалыы-биле эскерип аптар апарган. Харын-даа сөөлзүреди баштайгы шилип алган эртеми шын дээрзинге бүзүрей берген.

Вера өөренип тура, келир үеде өгленирин база ажы-төлдүг болурун бодавайн чораан. Таварылга болуп ындыг бодал сагышка кирип келирге, ол каржызы-биле дүкпүрүптер. Та кандыг аайлыг чүве ийик, сөөлгү үеде ол хөңнү чок хайлыг бодал болганчок-ла ооң бажынче шургуп кирип кээр апарган. Өске бодал-биле алаактырарга-даа, өжежи-биле чыда калбас маргыжып турар болу берген. Ынчангаш ол салдыкпас бодалга улам-на хөңнү чок турган.

Бөгүн Вера яслиге кирип кээрге, мурнунда көрбээни бир хар чаа чедип чоруур хире, дыдыраш кара баштыг, чодураа ышкаш, кыдырык карактарлыг тыва оолчугаш немежип келген. Вераны чаш оолчугаш көргеш: «Аба, аба» дээш, олче атпаңайнып чедип келгеш, арнынче өмээришкилиг көрбүшаан, ооң эдээнден хензиг холчугаштары-биле туттунупкан. Вера хөлчок эпчоксунганындан арны кыза хона берген. Чүге дээрге оолчугаш «аба, аба» дээрге Вера чаш кижи тывалап «авай» дээни ол-дур деп дораан билип каан. Эпчоксунза-даа, ажаакчылар аразынга кандыг-бир шириин байдал көргүспези-биле оолчугашты холдары-биле өрү салгара көдүргеш, эргелеткен болуп каан. Ынчаарга оолчугаш «Те, те, аба» деп чулчурган.

– Че, Маадыр, чемненир – дээш, няняларның бирээзи, Вераның эпчоксунганын билген чүве дег, оолчугашты аппарган.
Эртенинде яслиге келирге, чаа келген оолчугаш-биле дүүнгү болуушкун катаптаан. Бо удаада Вера Маадырны холунга көдүрүп алгаш, топтап көөрге, оол эң-не кем чок арны-биле сеткили ханып, өөрүшкүлүг хүлүмзүрүп турган. Ооң дуржулга чок байгы-ла сеткили-биле эмчиден өмээришки дилээн ышкаш көрүп турар чаш арны эң-не чаптанчыг болгаш эмчиге эргим кылдыр сагындырган.

Вера хүннүң-не яслиге келирге, Маадыр атпаңайнып маңнап келир, оолду холунга көдүргеш, эргеледип каар – пат чаңчыл апарган. Ол эмнелгеде ажылдап турар болганда, эртен орай келир болгаш, кежээ эрте чоруй баар. Ынчангаш уругларның ада-иелерин көрбээн-даа. Вера яслиден үнүп чоруур деп баарга, Маадыр эдерип «Те, те, аба» дей бээр, ынчаарга база оолду өрү көдүргеш, эргеледип каар.

Маадырда ооң иезиниң холу-биле даараан хеп чок болган – шупту садыг хеви. Ынчангаш чамдыкта аңаа беш харлыг оолдуң чүвүрүн кедирип каанындан сөөртүнчек, хөйлеңиниң эдээн чүвүр иштинче чажырбас болза кедер аргажок – чоорган-на, а бопуктары эмин эрттир тар: бутчуктарының салааларын бөлдүндүр кызып каапкан, майыктарының ийиглери кылайты өлүглени берген. Ынчангаш бопуктарын кедер хөңнү чок, болганчок бо-ла уштуп каапкан, кызыл-даван салып турар. Ооң ужурунда Вера Маадырның иезин хайыра чокка иштинде чемелеп турган. «Оглунга тааржыр хеп даарап бербес, оода өй бопуктар садып бербес, эмин эрттир-ле төлүн хайгааравас херээжен-дир ам. Мен болза бо хире чараш оглумга...».
Бир катап бо дугайында Маадырның иезинге сагындырыг бээрин шиитпирлээн.

– Маадырның иезин кажан көрүп болур мен? – деп, Вера ажаакчылардан айтырган.
Оларның харыызы мындыг болган. Олар кажан-даа Маадырны яслиге авазы эккелгенин көрбээннер. Чүгле адазы эккээр. Чамдык улуг-хүннерде оглун бажыңынче албас. Угунда ясли уругларны понедельниктен субботага чедир дүн-хүн чок ажаар. Ада-иелер понедельникте уругларын эккеп кааш, субботада алыр. Маадырның адазы бо улуг-хүнде оглумну ажаарыңарны дилээр-дир мен дээш, ажылдакчыларга акша берип каар. Оолдуң иезиниң дугайында кым-даа билбес болгаш, ооң адазындан ону кым-даа айтырбаан.
Ону дыңнааш, Вера пат кайгаан. Азы тыва кижи ындыг кончуг төлүнге ынак эвес чүве ирги бе? «Тываларның төлүнге ынаа өске кандыг-бир нацияга четпес дээр болза, окта шын эвес» деп, ында ажылдакчыларның бирээзи чугаалаан. «Канчап оглун хайгааравас кижи боор. Маадырның хевиниң өй эвези таварылга эвес-ле-дир. Чок болза оол азыранды азы соңгу иелиг. Кайы-даа таварылгада хомуданчыг болгаш, оолга хамаарыштырарга, кээргенчиг-дир» – деп, Вера бодаан.

Маадырның адазы ам бо улуг-хүнде база оглун ажаакчыларга чагаан болган.
– Ынчаарга мен Маадырны бо удаада бажыңымче ап алзымза чүү дээр силер? – деп, Вера улузундан анаа-ла айтырган.
Кижизидикчилер ону элдепсинмейн-даа, оолду алырын харын удур дилээннер. Чүге дээрге эртен чайгы күш-культура сезонун хаар, массалыг оюннар, маргылдаалар болур дээн. Ону кижи бүрүзү көрүксээн. Вера баштай хүндүс садыглардан Маадырның чемин садып алыры-биле чорупкан.
Суббота кежээзи дүжүп кээрге, ажылдакчыларның бирээзи Маадырның ачазының берген акшазын эгени аарак эмчиже сунган.
– Ол меңээ херекчок, бодуңар алыңар – дээш, акшаже безин көрүнмээн-даа. (Уланчылыг).

Ондар СЕГЛЕҢМЕЙ, чогаалчы.