ЭМЧИ ВЕРА

Ондар СЕГЛЕҢМЕЙ, чогаалчы.
(Уланчызы. Эгези № 44, 46, 48, 50, 52 «Шында»).
Ооң кем чок, ам-даа барык чаш шырайы, дорт кырлаң думчуу, херелдер дег өрү-куду чатты берген узун кирбиктерлиг оожум улуг карактары, хараачыгай чалгыннары дег чаттылчак дески кара көстүктери, чаяанындан кызыл, бистиг чуга эриннери, дырап ажааваан-даа болза, төрүмелинден дыдыраш ак-сарыг бажының дүгү – ол-ла бүгү хевири аныяк кыстың тулган чаражын көргүзүп турган. Ооң оваарымча чок кеттинип алган делгем торгу халадының иштинде дүүгүп чаштынып турар дорт сыны, бурунгаар дастагар эмиглери херээжен кижиге оон артык чаяаттынмас чогууру-биле таарышкан сынныын көргүскен. Сүрээдээн болза-даа, алызындан кем чок арны ооң шынчы угаанныын болгаш эң-не ак сеткилдиин херечилеп турган. Ооң аңгадай бергенин, холдарының эмишкеек дег салааларында тудуп алган саваңын база чымчак резин эът дүрбүүрүн болгаш чылыг суг кудуп каанындан бузу буруңайнып чыдар ваннаны көөрге, Маадырны чаа-ла чуур деп турган черинге чедип келгени илдең.

Вера Маадырның ачазын көөрге, бодунуң мурнунда даап бодаанындан ушчок өске. Назыны чээрби беш хире харлыг аныяк кижи. Кара-хүрең шырайлыг, кырлаң думчуктуг, улуг оожум карактарлыг, бажының дүгү дыдыраш – суг кара, хүрең драп күскү пальтонуң иштинде делгем эгиннерлиг, дорт сынныг, ортумактан арай узун дурттуг аныяк кижини көөрге, эрниң тулганы болгаш чаражы оон эртпес кылдыр сагындырган. Ооң шиитпирлиг болгаш элээн шыжыккан-даа болза, алызындан кем чок шырайы кижиниң шын мөзүлүүн болгаш угаанныын көргүзүп турган. Ол үн чок болуушкун ийи танышпас аныяк кижиниң сеткилдеринге халалыы-биле элээн үргүлчүлээн. Маадырның ачазы кирип келгеш, мендилежирин безин уттупкан. Чүгле Маадыр өөрүшкүлүү-биле ачазының эдээнден туттунупкан чулчуруп турган. Ынчалза-даа ийи аныяк кижи бот-боттарын кайгажыр дээш, олче сагыш салбаан. Олар Маадырның делегейде барын хензиг када уттупканнар.
– Буруулуг болдум, өршээңер – деп, Маадырның ачазы чүү шаг болганда хоюг үнү-биле шиитпирлиг чугаалаан. – Мен Маадырны алыры-биле келдим, ооң адазы кижи мен. База оглумнуң мында турарын аайын тыппайн тур мен.

– Өршээңер! Мен дораан-на хепкериптейн – деп, бодун буруудаткан-даа хевирлиг болза, иштинде илдең хомудалдыг сирилээш үн-биле Вера чугаалаан.

Дораан-на Маадырны Вера далаш-биле хепкере берген. Маадырның ачазы бажың иштин ол аразында эргий көөрге, Маадырның кижи көрбээн хептери ында-мында чыткылаан. Ол бүгү көргени ойнаарактар болгаш хептер дем чаа бүдүү билдинмес сезиглиг карадаашкынын бүзүредип турган. Удатпаанда эмчи оолду хепкерипкен. Иштинде даржылган хевирлиг, ынчалза-даа аңгадаан шырайы-биле оолду холдарынга көдүргеш, ачазынга хүлээдип берген.
– Пожалуйста! – Вера иштинде хомудалдыг арай деп чугаалаан.
– Четтирдим! – Оолду ачазы алгаш, эжикче шала тыртылчак углапкан.
– Те, те, аба! – деп, Маадыр алгыргаш, Вераже холдарын сунгаш, эриннерин дазылаткан.

Оон Вера бодун туттунуп шыдавайн, эжикти дуй турупкан. Ооң карактарының чажы бүлдеңейни берген, ол Маадырның ачазының арнынче тулдур көрүп турган. Оолдуң ачазы аңгадай берген. Вера Маадырны ачазының холундан шириини-биле ушта соп алгаш, диванда олурупкан. Ол карактарының чажы төгүлбүшаан, Маадырның ачазынче тулдур көрбүшаан, эгенирин уттупкан, эмиин ужулгаш, Маадырны эмзире берген. Ону көргеш, оолдуң ачазы көжүй берген. Ооң кайгааны, аңгадааны кызыгаарын ашкан. Вера ыглавышаан, үнү сириңейнип чугаалап эгелээн:
– Көрүңерем – бо чүү-дүр! Кижи эмер херекчок, өске кижиге көргүзүп көрбээн эмиимниң сүдүн Маадыр дүжүр ээп алды. Маадырга бодумнуң мөчүм-биле дөмей ынак-тыр мен. Маадыр чокка – өлгеним ол. Улуг-хүнде Маадыр чокта, эмиим ырыгар, ону сактыр дээш бергедээр, уйгум безин удувас-тыр мен. Бодавыже, Маадырның иези аңаа мен дег ынак эвес. Өршээп көрүңер, оглуңарны бо хондур меңээ арттырып каап көрүңер! – Вера улам ишкирнигип ыглавышаан, ынчалза-даа Маадырның ачазындан карак албайн, чаннып эгелээн: – Мен оглуңарны бажы-биле ап шыдавазымны билир мен. Силерни эки сеткилдиг кижи деп өттүр көрүп олур мен. Силерде, бичии-даа болза, кээргээр сеткил бар. Эртен ап алыр силер. Чамдыкта Маадырны ийи-даа неделяда көрбейн баар ышкажыңар кай. Мен чааскаан-дыр мен. Меңээ чалгааранчыг-дыр. Силер чааскаан эвес болгай силер – чалгааравас. Маадырны эмзирбейн турар силер. Ол мени ээп турар. Маадыр мурнунда яслиге келгенинден ушчок семирий берген – көрүңер даан. Эмиимни чоорту соолдуруп ап көрейн. Мен ону канчанмас-даа мен, харын-даа эки ажаар мен. Өршээп...
– Мен Маадыр чокта, база-ла чааскаан болгай мен – деп, оолдуң ачазы кошкак үн-биле өмээришки ээрээн чүве дег үзе кирген.
– А авазы? – деп, Вера кайгап, барык меңнеп алгырган. Ооң ыглаары соксай хона берген.
– Иези – чок.
Ийи аныяк кижи бот-боттарынче кезе кайгажы бергеннер. Маадырның ачазының арнында кээргел база муңгарал, ооң-биле кады чагыртыышкын көстүп келген. «Иези – чок» – дээрге, Вераның арны дораан-на сагыш човаашкынче, эгениишкинче шилчий берген. Ол Маадырның иезиниң дугайында бодунуң мурнунда бодалын база ам чаа-ла эдипкен сөзүн буруудадып эгелээн. Ооң хөрээ чанагаштаны берген база оон черле дуржулга чок аныяа-биле болгаш ол үеде аңгадаанындан херээжен кижиниң эр улус мурнунга сагыыр ужурлуг чурумун уттупканындан халады чадагайланы берген. Ону Маадырның адазы аңгадаанындан база-ла эскербээн. Ам кыс кижи баштай оңгарлып, ыядып эгелээни ол.

– Эмчи! – деп, оолдуң ачазы өмээришкилиг үн-биле эгелээн: – Эмчи! Маадырның ачазы, мээң кады төрээн акым Тываның эки турачылары-биле кады энир чылын силерниң Ада-чурттуң дайынынга фашистер-биле тулчуушкунга Украинага өлген. Маадырның иези, мээң чаавам, бо күзүн аарааш, өлген. Оол өскүс калырга, бодум оол кылдыр aп алган мен. Ынчалза-даа силер көрүп тур силер: мен бот болганымда база үргүлчү кожууннар кезип сургакчылап турар болгаш, Маадырга ие хүлээлгези херекчок, харын-даа ада хүлээлгезин мөлдүк-калдык күүседип турар мен.

Вера оолду шалаже салыпкаш, туруп келген. Ооң арнында сагыш човаашкын болгаш кээргел долган. Ол дораан-на ачазының дүрзүзүн караанга көрүп, ооң чугаазын сактып келген: «...Оларда база-ла дайындан өскүс калган чаштар, оолдарын оскунган карааның чажын төп олурар ада-иелер бар...» дээн сөзү кулаанда дыңналып келген. Вера ачазының сөзүн сактып келгеш, база атпаңайнып халып турган өскүс Маадырны болгаш карактары шыгый берген хып дээн мурнунда турар аныяк эр кижини көргеш, кээргелге карааның чажы база-ла сыстып эгелээн.

– Ам Маадырның ынак авазы бар – деп, хенертен аныяк эр кижи өөрүшкүлүг чугаалаан.
– Кайда, кымыл?! – деп, Вера улуг хомудалдыг алгырыпкан.
– Силер.
Вераның арнында кызыгаар чок өөрүшкү xүннеп эгелээн. Ону көргеш, аныяк эрниң шырайында өөрүшкү база-ла чайыннанып эгелээн. Ийи аныяк кижиниң бот-бодундан карак алышпайн кайгашкан арыннарында догаашкак өөрүшкү секунда санында улам-на делгереп турган.
– Ам Маадырның ачазы бар – ол өскүс эвес – деп, Вера аныяк кижиден караан албайн, хүлүмзүрбүшаан, чугаалаан.
– Кайда, кымыл – деп, оолдуң ачазының аксындан сөстер чагырга чок ушта халаан.
– Силер.
(Уланчылыг).