“Рак” деп сөс, кандыг-даа сөстерден эң-не каржы дыңналырын аар аараан улус, оларның чоок кижилери, дөргүл-төрелдери билир. Ону дыңнапкан аарыг кижиге хенертен улуг согуг, сагыш-сеткилинге аар муңгарал, чуртталганың удавас сөөлгү хүнү чоокшулап орар дээн ышкаш бодалдар аар чүък болу бээр.
Бо таварылгада эмнээшкин узай бээр, аңгы-аңгы белен эвес чадаларны эртер болганда, ону шыдамык болгаш сагыш-сеткилин эмин эрттир нарын бодалдар-биле чүдүрбейн, оожум эрттип алыры-биле онкопсихологтуң дузазы чугула болур. Амгы, бедик технологиялыг сайзыраңгай үеде, ракты эмнептер аргаларны кадык камгалалы, эртемденнер дилеп тып турар. Кол-ла чүве – аарыгны эге чадазында илередип алган соонда, эмнээшкин база чиик, эки түңнелдиг болур, “рак“ деп сөс дыңнапкаш, ол-ла-дыр дээш хол салдынган ажыы чок деп эмчилер сүмелеп турар.
Республиканың онкодиспансериниң психолог-эмчизи Милана Михайловна Маадыр-оол 2013 чылда Новосибирскиниң күрүнениң эмчи университедин дооскаш, клиниктиг (эмчи) психология талазы-биле мергежилди чедип алган. Аңаа немей амгы үениң психотерапия талазы-биле билиин бедиткен дугайында шынзылганы база алган.
Аарыг улуска эмчи психологунуң дузазының дугайында оон сонуургаан бис.
– Аарыг улуска эмчи психологунуң арга-сүмези чугула херек болуп турар. Ону чорударда, аңгы өрээлге, амы-хууда чугаалажып тургаш, кандыг угланыышкынныг дуза хереглеттинип турарын билип ап болур. Консультацияже кээр мурнунда аарыг улус болгаш ооң төрелдери боттарынга тааржыр үени шилип алгаш, баш бурунгаар специалистке кирер чурум ёзугаар Оюн Күрседи кудумчузунда 161 дугаар бажыңда (ресонкодиспансер) 205 дугаарлыг кабинетке келгеш, оочурга бижидип алыр. Ол оочурну специалист эмчи боду чорудар.
– Аар аарыгдан, ылаңгыя эмнеттинмес аарыгдан аараан улуска эмнээшкинден аңгыда, сагыш-сеткил оожургадыр талазы-биле психолог эмчиниң дузазы чугула апарганда, чүнү канчаарыл?
– Консультацияга кээр. Эгезинде таныжылгадан эгелээр. Оон аарыг кижиниң күзели-биле муңчулуп турар айтырыгларын ажыт-чажыт чок чугаалап бээрин дилээр мен. Колдуунда чугаа “айтырыг-харыы” хевиринге болгулаар. Ынчан пациентиниң кандыг байдалда турарын билип ап болур. Бир эвес аар депрессияда турар болза, психотерапевт эмчиге кирерин сүмелээринден өске арга чок.
– А онкопсихолог эмчи чүнүң-биле дуза кадып болур?
– Ыжык аарыгларындан аараан пациентини, келир үеде бир эвес инвалид апаары чайлаш чок болза, баш бурунгаар оожум белеткээр, ооң хууда, ажыл-агыйында болгаш ниитилелде социал эрге-байдалын быжыглаар талазы-биле болдунар аргаларын көрүп тургаш, дуза кадар ажылды чорудар. Хөй таварылгаларда, аар аараан улус бир дугаарында сагыш-сеткил талазы-биле артык бодалдарга бастырып, депрессиялаар. А онкопсихологтуң киржилгези маңаа чугула. Бир дугаарында, аарыг кижиниң бодунуң тура-соруун күштелдирер, бодунга бүзүрелди оттурар, нарын бодалдардан адырлып алырынга дузалажыр.
– Чамдык аарыг улус онкопсихологтан арга-сүме айтырарындан коргар, дадагалзаар. Мындыг таварылгада канчаарыл?
– Чүге дадагалзап, коргуп турарының чылдагаанын боду билип алыр болза эки. Бир эвес анаа девидеп турар болза, ажырбас. Шупту улус танывазы кижи-биле чугаалажырда, девидээр болгай. Эмчиден арга-сүме айтырарда, чүнү чугаалаар, чугаалавазы чүгле аарыг кижиден хамааржыр. Кымга-даа чугаалаксаваан чүүлүн өске улус билип кааптар ирги бе дээн бодалга чагыртып турар болза, сагыш човавазын дыңнадып каайн, онкопсихолог-биле шупту чугаа чажыт болуп артып каар.
– Аарыг улус-биле чугаа үезинде, хенертен ону соксадыр деп баар таварылгалар турган бе?
– Консультацияга аарыг кижи бодунуң күзели-биле кээр болганда, ооң эргези. Психолог-биле чугаа – ийи кижиниң аразында түр каданың кады ажылдажылгазы болур. А кажан ону үзүп тура, аарыг кижи баштай бодунда анчыг бодалдардан адырлып алыр болза эки. “Меңээ кым-даа дузалап шыдавас”, “кымга-даа бүзүревес мен”, “шупту психологтар – мегечи” дээн бодалдыг улус бар болза, психолог-биле бир дугаар чугаалажыр айтырыы ол болур. Бир эвес психолог таарышпас болза, өске психологту тып алыр. Кол-ла чүве, бодун хилинчектевейн, аар бодалдарга бастырбайн, ону үндүр чугаалаптар аргазын көөр болза эки.
Бир эвес онкопсихологтуң консультациязынга кандыг-бир чылдагааннар-биле кээп шыдавас аарыг улус, оларның чоок кижилери бар болза, Республиканың онкодиспансеринде изиг шугум телефонун (8-913-350-03-81) база ажыткан. Ынаар долгапкаш, дүвүредип турар айтырыгларны салып, онкопсихологтуң консультациязын ап болур.
К. Монгуш белеткээн.