Шериг шугумунда чаагай чаңчылдар
2014 чылдың күзүнүнде Кызылдың президентиниң кадет училищези РФ-тиң Маадыры, чаңгыс чер чурттуувус Сергей Шойгунуң эгелээшкини болгаш улуг деткимчези-биле ажыттынган. Оон бээр таптыг-ла он чыл эрткен. Ол үениң дургузунда ук өөредилге черин дыка хөй оолдар, уруглар дооскаш, амыдыралының оруун тып, төрээн черинде бараан болуп ажылдап чоруур.
2024–2025 чаа өөредилге чылының эгезинде училищениң он чыл болган юбилейин байырлыг байдалга демдеглевишаан, РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң чаагай чаңчылдарны кадагалаары болгаш амгы үениң негелделеринге дүүштүр сайзырадырының дугайында Айыткалын күүседири-биле, «Вдохновение» арт-фестивальды РФ-тиң Камгалал яамызының дээди эвес өөредилге черлериниң сургуулдарының аразынга эрттирип турары бо.
Ниитизи-биле Россияда шериг училищелери хөй-даа болза, оларның аразында кыс уруглар өөренип турар үш өөредилге чери бар. Санкт-Петербург, Москва болгаш Кызыл хоорайда шериг училищелери дээрзин сагындыраал.
«Вдохновение» арт-фестивалы 2022 чылда Санкт-Петербург хоорайда шериг училищеге эгезин салган. Бо чылын Кызылдың президентиниң кадет училищези «Вдохновние» арт-фестивальды «Эрткен болгаш келир үениң аразынга» деп кыйгырыгның адаа-биле эрттирип турары, ада-өгбелеривистиң чаагай чаңчылдарын кадагалап арттырган регионга, биске улуг чоргаарал-дыр.
Россияның девискээринде каш янзы омак-сөөктүг чоннар чурттап чоруурул, ынча янзы чаагай чаңчылдар болгаш уран чүүл бар дээрзи билдингир. «Российжилерниң күчү-күжү – оларның төнчү чок янзы-бүрү уран чүүлүнде» – деп, РФ-тиң Президентизи Владимир Путин анаа эвес чугаалаан.
«Вдохновение» арт-фестивальды тоолчургу Каң-кыс маадырның болгаш тыва хамның овур-хевирин көргүскен танцы-сам-биле болгаш тыва улустуң «Тарлаашкын» деп патриотчу ырызын «Аян» ыры-хөгжүм ансамблиниң күүселдези-биле ажытканы – ырак черден келген аалчыларга магаданчыг чүүл болган дээрзи чугаажок.
РФ-тиң Камгалал яамызының культура департаментизиниң культурлуг программалар килдизиниң даргазы, психология эртемнериниң кандидады, ТР-ниң Культуразының алдарлыг ажылдакчызы Ольга Фаллер «Вдохновение» арт-фестивальды ажыдып, сөс алган.
– «Вдохновение» арт-фестиваль Тывада бир дугаар болуп турар. Жюри кежигүннери номинация бүрүзүн аңгы түңнээр. Кадеттерниң башкыларының деткимчези-биле хол-биле кылган чүүлүн үнелээр-дир ийин. Ооң мурнунда бир дугаар фестивальга кээп чораан уруглар өскүлеп калган-дыр. Кылган ажылдары база ооң мурнундаазындан-даа артык чараш апарган. Кызылдың президентиниң кадет училищезиниң сургуул кыстары кончуг чараш тоолчургу ажылды бүдүрген-дир деп үнелеп тур мен. Тиилекчилерни шилип үндүрери кончуг берге дээрзи билдингир. Жюри кежигүннеринге улуг шылгалда-дыр.
Валентина Сенькина, Санкт-Петербургтуң кадет училищезиниң даргазы:
– Бистиң коллекциявысты «Куран» дээр. Эң улуг ажылды технология башкылары кылган деп санаар мен. Оларның деткимчези чок болза, делгелге болуру берге. Санкт-Петербургтуң чурттакчылары болганывыска кезээде-ле чоргаарланып чоруур бис. Ынчангаш делгелгеде Петербург хоорайның архитектуразын өттүндүр кылган чүүлдер бар. «Вдохновение» арт-фестивальдың утказы – төрээн черин болгаш аңаа ынакшылын көргүзер арга база найырал-дыр.
«Самолеттуң соңгазының караандан Тываны көргеш, чаражын магадап ханмадым. Ол мээң хей-аъдымны көдүрүп, тура-сорук киирипти. Кызылдың шериг училищези кайгамчык улуг, чараш-тыр. Бистиинден чараш болгаш улуг оран-сава-дыр деп көрдүм. Чаагай чаңчылдарывысты үлежип, тус-тузунда кылган ажылдарывысты бот-боттарывыска көргүзе- ри – хемчегниң болуп турар кол сорулгазы деп бодаар мен. Культуравыс аңгы болгаш кылган ажылдарывыс база көңгүс ийи аңгы болду. Чон бүрүзүнүң чаңчылдары эргим болгаш чараш» – деп, Санкт-Петербургта шериг пансионнуң өөреникчизи, Ульяна Сафронова чугаалады.
«Аалчылар келирин манап, башкыларывыс-даа, боттарывыс-даа шуптувус кончуг идепкейлиг белеткендивис. Тыва чаагай чаңчылдарның онзагай талаларын илереткен чараш чүүлдерни делгедивис» – деп, Кызылдың президентиниң кадет училищезиниң 11-ги клазының өөреникчизи Анастасия Маады чугаалады.
Ийи команданың уругларының хол-биле кылган ажылдарын училищениң коридорунда кончуг чараш кылдыр делгээн болду. 11-ги класстың өөреникчилери Анастасия Маады болгаш Айда-Сай Балчыр олар келген аалчыларга болгаш жюри кежигүннеринге тайылбырлап чугаалады. Санкт-Петербургтан келген сургуулдар база бодунуң ээлчээнде чүнү кылып эккелгенин илдик чокка чугаалап, таныштырды.
Россияның культуразының алдарлыг ажылдакчызы, Тываның улустуң чурукчузу Начын Шалык, Россияның Чурукчулар эвилелиниң Тывада салбырының даргазы Аяс Кагай-оол, Тываның болгаш Хакасияның уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы, ТР-ниң күрүне шаңналының лауреады, «Эдегей» танцы театрының болгаш костюмунуң тургузукчузу, балет артизи, модельер-дизайнер Вячеслав Доңгак, «Tyva Models» модельдер агентилелиниң тургузукчузу болгаш удуртукчузу Чечена Кыргыс, «Урянхай» модельдер агентилелиниң удуртукчузу Юлия Хирбээ дээш өскелер-даа жюриниң белен эвес берге ажылын күүседип, мөөрейниң түңнелин үндүрер. Оларны РФ-тиң Камгалал яамызының культура департаментизиниң культурлуг программалар килдизиниң даргазы Ольга Фаллер удуртуп турар.
Чүгле уругларга эвес, а башкыларга база солун хемчеглерни организастап, «Творим, выдумываем, изобретаем» деп мастер-классты эрттирген.
«Вдохновение» арт-фестиваль сентябрь 25-ке чедир уламчылаар.
Сентябрь 26-да Тываның В.Көк-оол аттыг Национал хөгжүм-шии театрынга Кызылдың президентиниң кадет училищезиниң тургустунгандан бээр 10 чыл болган оюн демдеглээн байырлыг хемчегге фестивальдың киржикчилериниң көргүзүү болур. Аңаа уруглар боттарының чогаадып, хол-биле даараан чараш хептерин көргүзер.
Айдың ОНДАР.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №73 2024 чылдың сентябрь 25
