Тыва Республиканың хоочуннарының хөгжүмчүлер ансамблиниң ат-сураа чонга аажок билдингир. Ооң кежигүннери уран чүүлдүң янзы-бүрү хевирлеринге, хөгжүмге болгаш ырлаарынга аажок талантылыг. Оларның аразында кандыг-даа эртем-сургуулдуг кижилер бар, эмчилер, башкылар, совет-партия ажылдакчылары дээш оон-даа өске.
Ансамбльдиң удуртукчузу Валентина Тоорукпаевна Ондар – Тыва Республиканың алдарлыг башкызы, хөй орден, медальдарның эдилекчизи. Кожууннарга башкылап, школалар директорлап ажылдап чораан. Ооң өөредилге шугумунга үре-түңнелдиг ажыл-ижи уттундурбас. Хоочун башкылар аразында ону танывас башкы чок. Боду аажок талантылыг, чазык арын-шырайлыг. Улус чон-биле чугаалажып билир, эриг баарлыг, аажок дузааргак.
Ансамбль Тывага эртип тургулаан уран чүүлдүң көрүлде мөөрейлеринге шаңнап-мактадып, Грант-Прини-даа ап турган. Ооң кежигүннери утка-шынары бедик, чараш, солун концерттерни хөйге көргүзүп, ажыл-ишчи чонун алгап-мактап чоруурлар. Хоочуннарның назы-хары дөгүй берзе-даа, аажы-чаңы ам-даа омак-сергек, адак-бышкаа чиик, ал-боттары эрес-кашпагай хевээр. Башкылар Дайна Сүрүңовна Көгел, Бора Давааевна Ондар, культура ажылдакчызы Борис Динапаевич Ооржак, хореограф Валентина Ооржаковна Куулар, экономист Раиса Ламазановна Моңгуш, композитор Владимир Серен дээш ансамбльдиң өске-даа киржикчилери чогаадыкчы сагыш-сеткилдиг кижилер.
Хөгжүмчүлер ансамблиниң кежигүннери кадыын быжыктырып, Дус-Хөлге каш хондур дыштанып чорааннар. Дус-Хөлге хоочу-хораазын эмнедип келген кижилерниң хөйү кедергей. Хөлде эжингеннери кара шаар-ла чүве.
Дус-Хөлге кадыын быжыктырып турган дыштаныкчылар хоочуннарның хөгжүмчүлер ансамблиниң кежигүннерин көргеш, дыка амырап өөрээннер. Оларның чугаазы-биле алырга, хөлге эжинген соонда, кежээки үелерде дыка чалгааранчыг, ыңай-бээр селгүүстеп, өрү-куду шаараңайнып кылаштажырындан өске чүве чок. “Силер чедип кээриңерге, дыка өөрүп тур бис. Силерниң концертиңер көөр бис” – деп чугаалап, концерт үндүрүп бээрин дилеп туруп бергенер.
Тыва улустуң үлегер домаанда “Сугга киргенде, бызаа сугжу” дээн ышкаш, артистер сүмелешкеш, хөгжүм херекселдеринге үделге чокка ырлажып (акапелла), концертти көргүзер деп шиитпирлээн бис. Чүге дээрге ансамбльдиң кежигүннери хөлче дыштанып баарда, хөгжүм херекселдерин (гармонь, баян, дошпулуур, мандалина, игил, хомус) албаан-на болгай бис.
Концертивисти “Челээш” пансионаттың девискээринге көргүстүвүс, хөй кижи чыглып кээп, адыш часкап, аажок сонуургааннар. Римма Ооржактың сөзүнге аялгазын композитор Данзын Кертик-оол бижээн “Хоочуннар бис”, Николай Бяковтуң сөзүнге аялгазын Александр Ооржак бижээн “Кырыыр черле хөңнүм чок” деп ырыларны хөгжүм үделгези чокка ансамбльдиң кежигүннери күүсеткенин көрүкчүлер магадап дыңнааннар.
Чогаалчы Сергей Пюрбю биле композитор Солаан Базыр-оол оларның “Күскү сесерликте” ырызын ырлажырывыска, көрүкчүлер бистиң-биле кады ырлажып турду. “Ойнап берем, хөгжүмчү” дыңнакчыларның омак-сергээн көдүрген, алдарлыг “Катюша” орус, тыва дылдарга чаңгыланып турган. Дус-Хөл дугайында кожамыктар дыштаныкчыларның сагыш-сеткилинге дегген.
Концерт соонда көрүкчүлер өөрүшкүзүн илередип, “Четтирдивис” дижип, холдарын чайып, пансионаттарынче тарап чанып турдулар ийин. Бо удаада база хөгжүмчүлер ансамбли адын сыкпааннар, дыштаныкчыларны өөрткен.
Шагда, совет үеде, Дус-Хөлге танцы шөлү, концерт көргүзер шөлчүгештер турган. Ам шөлдү үптеп-тонап каапкан. Чүү-даа чок. Хөлге чүгле Тывадан эвес, Россияның кайы-даа булуңнарындан, харын-даа мырыңай даштыкы чурттардан-даа кижилер эмненип, дыштанып кээп турар. Ынчангаш дыштаныкчылар ойнап-хөглээр шөлчүгештерни тургузарын үе негеп келген. Ону ТР-ниң Культура яамызы өөренип көөрү күзенчиг чүве чорду.
Өөрүнчүг чүве – Дус-Хөлде пансионаттар чаарттына бергени. Оларның девискээри арыг-силиг, кижи кылаштаар оруктарны плиткалап салган, дыштанып олурар чараш сандайларны тургускан, хеп уштуп солуур черлерни кылган дээш оон-даа өске.
Александр ООРЖАК, композитор, хоочун башкы.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №32 2025 чылдың август 21
