«ШЫН» - 100
«Шын» солун тургустунгандан бээр удавас 100 чыл болур. Ынча чылдарның дургузунда аңаа ажылдап чораан улустуң саны көвей болбайн канчаар. Тываның ат-алдарлыг журналистериниң барык доозазы «Шынның» «школазын» эрткен деп болур. Ат-сураглыг журналистер болгаш корреспондентилерден аңгыда, өрүкчү, чыскаакчы, чолаачы, машинакчы дээш кымнарны чок дээрил. Оларның бирээзи Наталья Куулар «Шын» солуннуң машинакчызы болуп 21 чыл дургузунда ажылдаан. Наталья Шоглутпаевнаның үр чылдарда ажылдааны ынак коллективи – «Шын» солуннуң ажылдакчылары болган. Ол оон өске каяа-даа ынча хөй чыл дургузунда үзүк-соксаал чок ажылдаваан.
«Шынның» юбилейин уткуштур Наталья Шоглутпаевна-биле ужуражып, сактыышкыннарын төөгүп бээрин диледивис.
– Ал-бодуңарны таныштырбышаан, «Шын» солунга ажылчы базымнарыңар канчаар эгелээнин төөгүп бээр силер бе, Наталья Шоглутпаевна?
– 1955 чылдың июнь 19-та төрүттүнген мен. 1966 чылда Чадаананың 1 дугаар школазының 4-кү клазын доозуп турумда, ада-ием Кызыл хоорайже көжүп келген. Авам, ачамның дөрт ажы-төлүнүң дун кызы мен. Кызылдың 2 дугаар школазын 1973 чылда доостум. Хоорайга көжүп келиривиске авам Гагарин кудумчузунда поликлиникага ажылдай берген. Ачам черле тудугжу болгаш Кызылга келгеш база тудугга ажылдай берген. Дыштанылгаларда авамның аайы-биле Гагарин кудумчузунда поликлиникага санитаркалааш, акша ажылдап алыр чордум. Өөредилге херекселин болгаш кедер хевимни бодум ажылдап ап турганым ол-дур ийин.
Школаны дооскаш, дораан-на Кызылдың хан кудар эмнелгезинге санитаркалап ажылдай бердим. Бир чыл дургузунда ажылдааш, 1975 чылда, ажы-төлүмнүң ачазынга душкаш, өг-бүле тудуп, кудавыс дүжүрдүвүс. 1976 чылда секретарь-машинист курузунга өөренип алдым. Ынчан өөредилгем өртээ 68 рубльди төлээш, өөренип алганым ол. Ол-ла чылдың август 31-де «Шын» солунга ажылдай берген мен.
Бир катап Олег Өдербеевич Сувакпит авамга бир чүве аргыдып алыр дээш келген. Мени секретарь-машинист эртем доозуп алган деп дыңнааш, эртен дораан «Шын» солунга чедип келзин дээн. Эртенинде редакцияга келиримге, кол редактор Шаравии турду. Бир неделя дургузунда ажылдапкаш, парлангаш, салааларым баштары ышкылай берген, дыка аарышкылыг боорга, ыглап турдум. «Ажылдавас мен, чорууйн» — дээримге, коллективке шупту улуг улус турган болгаш, бичии кижи боорумга, көгүдүп турган хире.
Мээң ажылдап чораан үелеримде янзы-бүрү хемчеглер эрттирер, солуну аажок коллектив чүве. Хөй-ниитижи шефтээшкиннерже-даа удаа-дараа үнүп турдувус. «Дубинин» лагеринге-даа шефтеп чораан бис. Хөй-ниитижи ажылдарга дыка-ла идепкейлиг киржир бис ийин. Сактырымга ол үелерде коллективке 60 хире кижи ажылдап турган боор оң. Дөрт машинакчы турдувус. Корреспондентилер саазынга демир-үжүк-биле бижип эккээрге, бис бижик кагар машинага парлаар бис. Дыка берге ажыл-дыр ийин. Ынчалза-даа дөмей-ле шыдажып ажылдап чораан. Парлаар кижи чаңгыс-даа чазыг чокка парлаар ужурлуг. Чаңгыс чазыг эртер болза, катап база парлаар. Сессия, пленум үезинде бисти, машинакчыларны, Чазак бажыңынга аппарып алгаш, даңны атсы ажылдадыптар. Пятница санында илеткел боор. Аңаа ол кижиниң ажылы багай, бо кижиниң ажылы эки дээш анализ кылыр. Сойгалаткан соонда, ажылга хамаарылга кончуг шыңгыы апаар. Ынчалза-даа коллективизация үези болгаш каттаар, тооруктаар, агаарлаар дээн ышкаш коллективтиг үнүүшкүннер удаа-дараа болур.
Беш ажы-төлдүг мен. Өпеяам 1 хар 3 ай чедерге-ле, дораан ажылче үнер турдум. «Шын» солуннуң профэвилели бичии уругларлыг ажылдакчыларынга уруглар садтарын дораан тып бээр, магалыг-ла. Коллективим меңээ дыка дузалап чораан.
– Ажылдап турган үелериңерде солун сактыышкыннарыңар хөй-ле боор аа?
— «Шынның» редакциязы ынчан парк аксынга турган. Ажыл шагы эгелээн соонда, 10–11 шак аразында каш минута дургузунда, херим иштинче үнүп келгеш, сула шимчээшкиннер кылыр бис. Улуг улус аразынга чааскаан эң-не бичиизи турдум. Дүъштеки чем бетинде шай хайындырар мен. Коллегаларым көпеектерин чыыпкаш, мени садыгже айбылаптарлар. Конфет, печенье, пряник садып эккелгеш, шупту шайлаар бис.
Бир дугаар шалыңым 90 ажыг рубль болган. Хлеб өртээ ынчан 14, 16, 24 көпеек турган. Оол дээрге кончуг көвей акша-дыр. Мороженое өртээ 15 көпеек, а чигирниң 1 килде 78 көпеек турду. Өөм ээзи ИХЯ-га чолаачылааш, айда 120 рубль шалыңныг кижи. Ол үеде кудумчу автобузунуң өртээ 4 көпеек. Ол хирезинде автобуска олурбас, үргүлчү чадаг маңнап чоруур кижи мен ийин. Бир дугаар шалың алгаш, столга аъш-чем делгээш, коллективти шайладып-даа турар мен. Улуг угбайлар мени аажок чагып-сургаар. Шалыңыңның бажы-биле бодунга иштики хеп садар сен деп-даа чагыыр. Баштайгы шалыңым-биле платье садып кедип алгаш, редакцияга кээп көргүзүп турар мен.
– Аныяк ажылдакчыны өөредип, сургаар дагдыныкчыларыңар турду-ла ыйнаан?
– Ийе, мээң дагдыныкчым Варвара Мөчек турду. Ол коллегам ам-даа бар. Дыка таптыг өөредип турган. Мээң соомда Күнзеңмаа Моңгуш база ажылдап чедип келди. Бо коллегаларымны дыка хүндүлээр, оларга дыка ынак турдум. Чажым дыка узун чүве. Бир катап өөм ээзи сургакчылап чоруй баарга, угбайлар мени эдертип алгаш парикмахерскаяга баргаш, чажымны чолдайтыр кестиргеш, химия кылдырыпкан. Олег Өдербеевичиниң өөнүң ишти килдис эргелекчилеп турган. Бисти, машинакчыларны, эде-хере тыртып, алдынар кылдыр өөредип турганы ол-дур ийин.
– Чаңгыс коллективке 20 ажыг чыл ажылдаан ышкажыл силер, Наталья Шоглутпаевна?
– Ийе, 1997 чылга чедир ажылдааш, хенертен кадыым баксырааш, ажылымдан үнген мен. Беш дугаар хеймер кызым 2–3 харлыг турда 2-ги бөлүктүң инвалиди апардым.
Ынчалза-даа коллективим-биле харылзаам үспээн мен, аарып турар үелеримде бажыңга кадыым айтырып чедип-даа кээр улус.
Ажылдан чоруурум бетинде «Янтарь» деп электриге кожуп алгаш парлаар машиналар тыптып келген. Ол чаа машинага-даа ажылдап четтикпээн-дир мен.
Хөй чылдар дургузунда ажылдаан чаңгыс-ла коллективим – «Шын» солуннуң редакциязы.
Айдың ОНДАР чугаалашкан.
Авторнуң тырттырган чуруу
"Шын" №43 2024 чылдың июнь 12
