«Тывамедиабөлүк» холдингиниң иштинче «Тувинская правда», «Шын», «Тываның аныяктары», «Сылдысчыгаш» солун-сеткүүлдериниң редакциялары болгаш «Тува24» телеканал, «ТМГ» медээлер агентилели база реклама килдизи кирип турар. Редакция бүрүзүнүң ажылының угланыышкыны чаңгыс — номчукчуларга медээлерни үе-шаанда чедирери. Бо ажылда янзы-бүрү мергежилдиг кижилер хаара туттунган, ол дээрге корреспондентилер, редакторлар, операторлар, корректорлар, чыскаакчылар, программистер, дизайнерлер, фото-корреспондентилер, чолаачылар, парлакчылар дээш оон-даа өске.
Ынчангаш Парлалга хүнүн таварыштыр «Тывамедиабөлүк» холдингиниң реклама килдизиниң мини-типографиязының ажылдакчызы Оюмаа Моңгушту таныштырар-дыр бис. Ооң ажылы езулуг-ла парлалга-биле харылзаалыг.
– Оюмаа Алдын-ооловна, канчап парлалга ажылдакчызы апарган силер? Чогум чүнү кылыр ажылыл ол?
– «Тывамедиабөлүк» холдингизинде ийи чыл бурунгаар ажылдай бердим. Амгы үеде холдингиниң реклама килдизиниң мини-типографиязында «Тываның аныяктары» болгаш «Сылдысчыгаш» солуннарны парлап турар мен. Оон аңгыда, хол белектери, идик-хепке, аяк-шынакка чуруктар, бижиктер парлап чагыг езугаар ажылдап турар бис. Календарьларның янзы-бүрү хевирлерин база чагыг езугаар-даа, бодувустуң көрүжүвүс-биле-даа кылып турар бис. Полиграфия ажылы дээрге-ле саазын-биле ажылдар-дыр ийин. Бичии номчугаштар болгаш буклеттерни база биске парладып болур.
– Бодуңарны таныштырыптар силер бе?
– Чадаана хоорайга төрүттүнген-даа болзумза, найысылалга өскен мен. Кызылдың 5 дугаар гимназиязын 2005 чылда доостум. Чедип алган эртемим кыдат дыл болгаш чогаал башкызы-даа болза, дооскан эртемим аайы-биле ажылдаваан мен. Дээди эртем чедип алгаш, Тывага чанып келгеш, эштеримниң сүмези-биле реклама агентилелинге ажылдай берген мен. Аңаа ажылдааш, парлалгага сонуургалым оттуп келген. Ынчангаш олчаан парлалгада ажылдап чоруурум бо.
– Дооскан эртемиңер кыдат дыл болгаш чогаал башкызы болганда, ооң дугайында база бичии чугаалажыптар бис бе? Кыдат дылды канчап сонуургай берген силер, Оюмаа Алдын-ооловна?
– Кыдат дыл болгаш чогаал башкызы деп мергежилди Хакасияның күрүне университединге чедип алдым. Школа соонда бир чыл дургузунда Кыдатка өөренген үем база бар. Шэньян хоорайның политехниктиг техникумунга өөренир дээш, тос кижиден тургустунган бөлүк Тывадан аъттаныпкан бис. Ынчан чаа школа дооскан, көңгүс бичии мен. Россияның безин улуг хоорайларынче барып көрбээн турдум. Шэньян хоорайже бир дугаар өөренип чорупкан тывалар бис-тир бис ийин.
Бир чыл болганда, дыштанып чанып келгеш, акша-төгерик азы өг-бүле байдалы дээн ышкаш янзы-бүрү чылдагааннарның уржуундан чамдыывыс ийи дугаар чылда чорбайн барган. Мен база ынчан чоруп шыдавайн баргаш, Абаканга кыдат дыл башкызы кылдыр улаштыр өөренип алган мен. Университет доозуп турумда, Тывага кыдат дыл нептереңгей эвес турган. Ынчангаш ол адырга ажылдавайн барганым ол. Чамдык эштеривис Кыдатка өөредилгезин дооскаш, ында ажылдап, амыдырап арткаш, өгленип-баштанып-даа алганнары бар.
– Бодуңарны кылып чоруур ажылыңарга мергежээн кижи деп санаар силер бе?
– Үениң агымы-биле бүгү чүүл өскерлип, чаарттынып турар. Чаа чүүлдерни кижи боду шиңгээдип, амыдыралга ажыглавас болза, сайзыралдан чыдып каап болур. Ынчангаш хүн бүрүде билигни бедидери чугула. Кижиниң билбес чүүлү хөй. Кым-даа билир кылдыр төрүттүнүп келбес. Ынчангаш чедиишкиннер боттан хамааржыр деп санаар мен. Бодумнуң ажылымга ынак болгаш ону эки билир-даа болзумза, тергиин мергежээн кижи деп санавас мен.
– Парлалгадан аңгыда, «Тува24» телеканалда «Сеткилимниң ханызындан» деп дамчыдылгага көстүп кээр болгай силер.
– Ийи чыл бурунгаар «Тывамедиабөлүкке» ажылдап чедип келгенимде, «Сеткилимниң ханызындан» деп дамчыдылганы тыва дылга эгелээр деп сорулга салган турган. Тыва дылга эки чугаалаар кижи хереглеп турганнар. «Шенеп көрем» – деп дилээрге, чөпшээрештим. Бир-ле дугаар тырттырып турда, дыка сүрээдеп девидеп турдум. Тыва дылга ийи ай хире үнген бис. Ынчан чагыг киирикчилери дыка хөй чүве ийин. Амгы үеде бо дамчыдылга орус дылда үнүп турар апарган.
Коллективте кады ажылдап чоруур эш-өөрүмге профессионал байырлалывыс-биле байыр чедирип, бүгү-ле чүүлдерге чүгле экини күзедим.
Айдың ОНДАР.
1703 чылдың январь 13-те Петр I хаанның дужаалы ёзугаар Россияның парлалга хүнү кылдыр чарлаан. Революция соонда, 1917 чылда, Россияның парлалга хүнүн май 5-че чылдырган. А 1991 чылда РСФСР-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң Доктаалы-биле январь 13-тү Россияның парлалга хүнү кылдыр катап эгиткен. Оон бээр-ле Россияның парлалга хүнүн чылдың-на демдеглээр апарган.
Парлалганың төөгүзүнден алгаш көөрге, чырык чер кырынга 6 чүс чылда-ла парлаттынган чүүлдер бар-даа болза канчаар, кандыг арга-биле парлап турганы тывызык болуп арткан. Ынчалза-даа эң-не баштайгы парлаар станокту немец омак-сөөктүг Иоанн Гутенберг деп кижи 1440 чылда чогааткан. Ооң эң-не баштайгы парлап үндүрген ному — библия.
Иоганн Гутенберг алызындан чогаадыкчы, ювелир шевер кижи турган. Парлаар станокту ол чаңгыс эвес чыл дургузунда чогаадып кылган. Станоктуң эң-не кол херексели металлдан кылган үжүктер. Станок боду дыка улуг. Ону дээвиирге чудуктар-биле быжыглаан турган. Адаанга улуг стол. Ооң кырында металл үжүктер болгаш быра турган.
Иоганн Гутенбергтиң чогааткан станогу делегейниң бүгү чурттарынга тарааш, 15 чүс чылда Германияга болгаш өске-даа чурттарга чүс-чүс типографиялар ажыттынгаш, номнарны парлап эгелээн. Төөгүжүлерниң илереткени-биле алырга, ном парлаар станоктуң тывылганы-биле сайзыралдың үези эгелээн.
Төөгүден алырга, Россияга эң-не баштайгы ном парлакчызы Иван Федоров. Ол Петр Мстиславцев-биле кады 1553 чылда Россияга эң-не баштайгы типографияны ажыткан. А 1924 чылда «Печатник Тувы» деп типография Тывага бир дугаар ажыттынган. Оон бээр он-он чылдар шуужуп эрткен. Ам ынчангы дег, кончуг улуг станоктар үези эрткен. Үе-шаг сайзырааш, кончуг улуг станоктарның орнунга хөй функциялыг чаа дериг-херекселдер бар апарган.
"Шын" №2 2024 чылдың январь 13
