Хөмүр-даш садарынга хамаарышкан хөй-ле шуугаазыннар, үндезин чок “дидир-дидирлер” сөөлгү неделяда социал четкилерге дыргын апарган турганының түңнелинде, чонну дүвүредип турар чугула дээн айтырыгларга харыы алыры-биле Регион удуртулгазының төвү республиканың одалга болгаш энергетика сайыдының бирги оралакчызы Эдуард Куулар-биле дорт дамчыдылганы эрттирген.
Бир дугаар ээлчегде хөмүр-даш уургайынче паспорттуг кирер негелдеге хамаарыштыр тайылбырны берген.
Хөмүр-даш уургайының девискээринче кирер кижи албан паспорттуг болур ужурлуг. Чүге дээрге ук объект айыылдыг бүдүрүлге черинге хамааржыр. Ынчангаш ону үргүлчү хайгааралда тудуп турар ужуру-даа ол. Шак ол негелде ооң мурнунда хөмүр-даш уургайындан хөмүрнү бодунуң өртээнге садып алгаш, хоойлуну хажытпышаан, өске регионнарже өстүргеш садып турган улуска база доктар-моондак таварыштырар ужурлуг.
Чуртталга бажыңының документизи, чер паспорту дээн ышкаш өске кандыг-даа документ хөмүр садып алырынга негеттинмес дээрзин Эдуард Донгак тайылбырлаан. Кожуун, суму чагыргаларының удуртукчулары боттарының харыысалгалыг девискээрлеринде одаар хөмүр хереглеп турар чурттакчы чоннуң бажыңнарының даңзызын тургускаш, хөмүр-даш уургайлары, складтарда киирип каан турар ужурлуг кылдыр ажыл организастаттынган. Олар ук даңзыны тургузуп тургаш, документизи чок, чедир кылдынмаан, чаа туттунган азы арендада дужааттынып турар бажыңнарны база даңзыже киирген турар ужурлуг. Кожуун чагыргаларының тургускан даңзызы-биле хөмүр складтары чонга кайы хире хөмүр садарын санап алган болур. Ынчангаш бажың бүрүзү хөмүрнү четчири-биле садып алыр аргалыг.
Бир кижиге 5 тоннадан көвүдедир хөмүр сатпас деп хоозун чугаа база шынга дүүшпес. Одалга сезонунуң үезинде хамаатылар бажыңынга кайы хире хөмүр хереглеттинерил, ол хирени садып ап болур.
2014 чылда Тыва Республиканың Чазааның доктаалы-биле одаар бажыңнарга хөмүрнүң хереглеттинер нормазын 1 дөрбелчин метрге хамаарыштыр 119 кг болур деп санаан. Ук хемчээл бажыңны болгаш херим иштинде турар гараж, чунар-бажыңга база артыкшылдыы-биле чедер деп санап турар. Кожуун бүрүзүнде одалга складтарынче хөмүрнү, ук хемчээлди сагывышаан, чорудуп турар. Шак ындыг план чок болза, хөмүр-даш уургайынга кайы хире хөмүр белеткээри билдинмес болур.
Садып алыкчы кижи бодунга садып ап турар бе дээрзин тодарадыры чугула. Бир эвес хүннүң-не хөмүр садып алыры-биле кээп туруп бээр болза, чигзинчиг апарбайн канчаар. Ынчангаш ол кижи хөмүр-даш уургайынче кирер эргезин ышкынып болур. Эрткен чылын 2220,10 рубль чедир хөмүр өртээн чүгле чурттакчы чонга эки болзун дээш чиигеткен турган. Ооң мурнунда хөй-ле хууда сайгарлыкчылар, хөмүр сөөртүкчүлери боттарынга садып алган улус бооп, чиигеткен өртектиң кырындан немеп алгаш, улаштыр садып турган болгай. Олар хоойлуга дүүшпес арга-биле боттарынга орулга киирип ап турган. Хөмүр-даш уургайы, одалга складтары, Одалга болгаш энергетика яамызы чиижең садыгжыларга хөмүр өртээн кайы-хамаанчок өстүргеш, садар байдалды тургуспас дээш чогуур хемчеглерни чорудуп турары ол.
Оон аңгыда хөмүр өртээниң өзериниң дугайында дамчыыр чугаалар чон аразында чоруп турар. Эрткен чылгы доктаал ёзугаар 1 тоннада хөмүрнүң өртээ 2220,10 рубль. Бо чылдың төнчүзүнге чедир кандыг-даа өскерлиишкин турбас ужурлуг дээрзин Эдуард Куулар дыңнаткан. Өртектер канчаарга-даа өзүп турар болганда, эрткен чылдың чарыгдалдарын санап көргеш, чүгле 3 азы 5 хире хуу өстүрүп болурун дыңнадып турар. Ук айтырыгны чүгле тарифтер албанының болгаш Тыва Республиканың Чазааның деңнелинге шиитпирлээр. Ынчангаш амдыызында хөмүр өртээн өстүрер дугайында чугааларда кандыг-даа барымдаа чок.
Тыва Республиканың Баштыңының даалгазы-биле республикада 27 одалга складтары ажылдап эгелей бээр ужурлуг – септелге, белеткел ажылдары адакталган.