Өвүр кожуунга ажыл-агыйжы сургакчылаашкын үезинде күрүнениң деткимчезин алган хамаатыларның ажыл-ижин сонуургап көрдүвүс.
Хандагайты сумузунда хеп чуур ийи прачка бар. Оларның бирээзи Ораяк Моңгуштуң аал-оранынга аалдап четтивис. Хүлүмзүрүү шырайында чайынналып турар аныяк, чараш ава бисти уткуп-хүлээп алды. Чылыг, чырык, делгем бажыңының бир өрээлин хеп чуур өрээл кылдыр дерээн болду. Аныяк аваның чурттап олурар оран-савазынче кирип келгеш, бир-ле дугаар эскерген чүүлүвүс болза шалазы дыка чылыг болду. Бажыңында амгы үениң «чылыг шалазын» чатканы илдең.
Ораяк Моңгуштуң алыс эртеми мал эмчизи-даа болза, Екатеринбург хоорайның күрүне университедин база доозуп алган. Ийи ажы-төлүн чааскаан кижизидип чоруур ава. Хандагайты сумузунуң культура одаанга уран чүүл удуртукчузу болуп ажылдап чораан.
«Прачечная кижи бүрүзүнге херек. Амгы үе ынчап барган. Чаа төрүттүнген чаш уругдан эгелээш, эң-не улуг назылыгларга чедир, эр-кыс дивес кижи бүрүзүнге прачечная херек. Бо ажылда сезон деп чүве база чок. Чылдың кайы-даа үезинде: кыштың соогунда-даа, чайның изиинде-даа идик-хепти чуур.
Бир катап ажылым аайы-биле кожуун хуралынга социал керээ дугайында чугаа чоруп турган. Кожуун чагырыкчызының «Хамык акша хирде болур чүве-дир ийин» дээни сагыжымга арткан. Кежээ чанып келгеш, «Хамык акша хирде» деп чугааже эглип келгеш, хир арыглаар болза, хөй акшалыг болур деп чүвени билип кааптым. Бо ажыл оон ыңай кижилерге дуза чедирер, буянныг база.
2022 чылдың октябрь 28-те Тыва Республиканың Күш-ажыл болгаш социал политика яамызынга бизнес-планымны камгалап алырымга, ол-ла чылдың декабрь айда күрүнениң деткимчези болур 350 000 рубль агар санымче кирип келди. Кышкы үеде чер адаандан суг үндүрери, хирлиг суг агар септик казары болдунмас болган. Час дүжүп, чер эрий бээрге, кылдырып кирипкеш, сентябрь 3-те школа, уруглар сады-биле деңге хеп чуур черни ажыдыптым» – деп, Ораяк Моңгуш чугаалады.
Деткимчеге алган акшазы-биле ийи хеп чуур машина саткаш, септик кастыргаш, сантехниканы четчелеп алган. Хактырган кудуунуң ханызы 24 метр болган. Чүгле кудук кылдырткаш, 80 ажыг муң рубль чарыгдаан. Деткимчеге алган акшазы-биле сорулга күүсеттинген.
«Баштай күрүнеге ажылдавышаан, чергелештир хеп чуп турдум. Эгелеп алган ажылымны шуудадыр дээш, бо күзүн күрүне ажылындан үнүп алдым. Ажыл хүннеринде чагыглар чүгээр боор. А кажан дыштаныр хүннер кээрге, даң бажындан эгелээш, орай кежээге чедир чугдунуптар мен. Бир эвес боттары хеп чуур порошоктуг болза 350 рубль, а порошок чок болза, бир машина хепти чугдурарга 400 рубль болур. Бо өртекте хепти чедирери база кирип турар. Улус долгапкаш, адрезин айтып каарга, бодум баргаш, хирлиг хевин алгаш, чуггаш дедир аппарып бээр мен» – деп, ол ажылын тайылбырлады.
Сайгарлыкчы иениң улуг уруу 18 харлыг, ол Красноярскының Сибирьниң федералдыг университединиң 2-ги курузунуң студентизи, оглу Хандагайты сумузунуң «Дамырак» уруглар садының кижизиттирикчизи.
Бисти эң-не кайгаткан чүүл– «чылыг шаланы» эрес-кежээ ава боду кылып алган болду. Көдээ суурга от салбайн, таарымчалыг байдалга чурттап болур дээрзин ийи караавыс-биле көрдүвүс.
Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №44 2025 чылдың ноябрь 13
