2023 чылдың апрель 17-де билдингир чогаалчы, шүлүкчү, хоочун башкы, Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү Бавуужап Чадамбаевич ОНДАР аар аараанының соонда, чырык өртемчейден чарлып чоруткан.
Б.Ч. Ондар 1940 чылдың октябрь 24-те Сүт-Хөл кожууннуң Көк-Терек деп черге төрүттүнген. Тываның Улус өөредилгезиниң алдарлыг ажылдакчызы, күш-ажылдың хоочуну, Суг-Аксы суурнуң хүндүлүг чурттакчызы. Кызылдың башкы институдун дооскаш, төрээн чери Сүт-Хөл кожууннуң Суг-Аксы ортумак школазынга 40 чыл дургузунда физика башкылап ажылдааш, чүс-чүс өөреникчилерни амыдыралдың улуг оруунче үндүрген.
1975 чылда чогаал бижип эгелээш-ле, «Арбай-Хоор» деп ыры болу берген шүлүү-биле чонунга билдингир апарган. 1997 чылда «Төлге бижии» деп номун үндүрген. «Тыва календарьның бир онза шынары. Теве – төп эргилде», «Тыва чурагайда Буура – төп хорлуу (зодиактың) демдектери», «Адаканның ала бугазы» деп чырыкче удаа-дараа үнгүлээн номнары улуг-биче номчукчуларның сонуургалын чаалап алган.
Б.Ч. Ондар «Сүт-Хөлдүң чалгыглары» чечен чогаал каттыжыышкынының хоочун кежигүнү, даргазы чораан. Ол үеден бээр кожуундан республикада билдингир чогаалчылар үнгенинде ооң ачы-хавыяазы, киирген үлүү улуг. Башкының чаш уругларга өөредиглиг угаадыглары, суртаалдары онзагай. Чаштарга бижээн шүлүктери, тоол аян-шинчилиг шүлүглелдери ам-даа уруглар садтарында, школаларның бичии класстарында дыл сайзырадырынга ажыглаттынып турар. Чамдык шүлүктери чонга билдингир ырылар апаргылаан.
Бавуужап Чадамбаевич тыва чаңчылдарны болгаш ёзулалдарны бодунуң чогаадыкчы ажылынга чедиишкинниг ажыглап, тыва календарьның тургузуунга хамаарыштыр угаадыгларны тодаргай сан-чурагайларның дузазы-биле болгаш астрономия эртемнерин ажыглап, тускай санаашкыннарның чорудулгазын тайылбырлап бижээн. Ол ышкаш чарын салып төлгелээр чаңчылдарның чажыттарын чедимчелиг сайгарып, чонда чедирген. Улуг башкының чогаалдары республиканың солуннарынга, «Улуг-Хем» сеткүүлүнге парлаттынып тургулаан.
Чогаалчы эживис Бавуужап Чадамбаевич Ондарның чок болганы-биле уруг-дарыынга, бүгү чонунга ханы кажыыдалывысты илереттивис.
/ Тываның чогаалчылар эвилели, Сүт-Хөл кожууннуң төпчүткен библиотека системазы.
"Шын" №29 2023 чылдың апрель 22
Ханы кажыыдалды илереттивис
22 апреля 2023
74