(Төнчүзү. Эгези № 92 "Шында").
Ам бо-ла-дыр. Сагалыктың хары бежен ашкан. Демги ирейден сүме алган соонда безин, чеди чыл эрткенде, оолдуг болганы ол. Мынчаар-ла сактып орарга, оон-даа ыңай чылыг сактыышкыннар Сагалыктың бажының иштинге улаштыр элээн хайынган. Ол дээрге чер-чуртунуң салдары бооп база чадавас. Бо арт кырынга саадай бергеннер. Өг-бүлениң эр ээзи ортумак дурт-сынныг, шырайында кара-хүрең өң колдаан, кирбей салдыг, хаваан үш-дөрт сыгыг хандыр кеже берген. Семис-даа эвес, өйүнде. Ооң чанында – өөнүң ишти Сарбаа. Кижи көөрге, ак шырайлыг, шилгедек херээжен кижи. Хар-назын талазы-биле база ашаандан дудак чок.
– Че, дедир эггеш, аржаан кирип, узуп алыыл – деп, Сагалык далашкан.
– Кайы аржаан?
– Бояй аржаанче кирээл.
Арттан катап бадыптарга, Хүн-Хүртү хем чоргаары кончуг кыдыглай көстү хонуп турган. Чиик чычааннар аай-дедир шуужуп, үш-даа чычаан эрткен. А аржаанче чоокшулай бээрге, шимээн дээрге шимээн. Байырлал бооп турар хире. Мөгелерни девип үнеринче чалап турар. Шуут-ла чоокшулап келирге, улус-чоннуң, чычаан-хөлгениң хөйү-даа аажок. Ашак бодунуң фамилиязын дыңнааш, оон улаштыр оглунуң адын дыңнай каапкаш, чожуй хонган.
– Бо оол мында келген ышкажыл, хүрежир деп турар-дыр. Дыңнадың бе?
– Харын. Орта дыңнавадым.
«Додар Хараачыгайны база катап хүрежиринче чалап тур!» – дээнин дыңнааш, авазы ам бүзүрээн.
Улус хүреш көрүп турда, олар келгеш-ле, аржаанга саң салып, ону эргий кылашташкан. Арыг, эмзиг чыды сергедир чытталып турар аржаанны ижипкеш, чыдын хөрек долдур тынгылааннар. Сагалык ашактың хөңнүнде дүшкүүрлүг байдал дораан-на чавырлы берген дег болган. Ногаан пөштер, оът-сиген, хөлдүң чаагай чыды кээп турар эргим аржаанынга келгеш, Сагалык база-ла эрткен үезин амгы үе-биле холбавайн баар аргазы чок болган...
Мөгелер олурар черге келгеш, Сагалык оглунуң эктинче дээй каапкан.
Хараачыгай хая көрнүп кээрге, ачазы! Пат кайгап калган.
– Бээр келем, оглум. Чаа келдивис ийин.
Чиңгежек мага-боттуг, содак-шудак дилеп кеткен эрни ачазы ам топтап көргеш, баштай чүве-даа ыыттаваан. Хараачыгайның хүрерген арны, дадыккан каң дег күдер мага-боду, хүлүмзүрүү, өткүт чугаазы ачазының бодал-сагыжынга хараачыгай кушту сагындыра берген чадавас. Кажан оглу хүрежи бээрге, ачазы ооң девиирин көргеш, база-ла дөмейлээн. Чүге дизе хараачыгай куш кандыг ийик? Уязындан ужуп үнерде, бедик черден чалгыннарын аткаар октап, хыыңайндыр бады баргаш, ооң соонда агаар делгеминге ам чалгыннарын чаяр. Хараачыгай база шак ол дег болган боор, аваангыры-биле онагларын ажып тургаш, хүрешке улуг улус аразынга ийиги черге төлептиг болган. Улус тарап эгелээнде, Хараачыгай ада-иезин үдээр шинчи-биле бо турган.
– Чоруй баар силер бе? – дигеш, далаш ыңайлап чоруур деп турда, ачазы Сагалык далаш эвес чугаалаан:
– Че ындыг-дыр, ынчаарга… Сеңээ мону чугаалаксаан кижи мен, Хараачыгай.
– Чүнү боор, ачай?
– Сээң төрүттүнген уя чериң бо-дур, оглум. Чоруур деп турувуста, төк кээп дүшкен чериңде чедип келген кижи-дир сен. Эр хей! Ам канчаар, далажып турарың база кончуг-дур. Сени эдерткеш, бо аржаан эргип, кылаштаар бодаан кижи мен. Аржаанның адын алдан чылдарга чедир Хараачыгайлыг дижир турган. Ооң соонда харын Бояй дижи бергени ол. Чайның кончуг кааң изиг хүнүнде маңаа төрүттүнген кижи-дир сен ийин, оглум. Че, бис-даа чоруй бараал. Кээриңде, аржаандан чалап эккээр сен чаа – дээрге, Хараачыгай ам-на бодунуң адын дүүштүре бодап, ада-иезин үдээн.
Олары чоруй баарга, эштери-биле оларның майгынынга барган. Мооң мурнунда билбээн чүүлүн билип алгаш, Хараачыгай дыка элдепсинип, харын-даа ачазының, орук кижизи хирезинде-ле, далаш эвезин безин сактып, магадаан. Төк дээн уя черинге кээп, мынчаар каш хонук ишти дыштангаш, Хараачыгай эштери-биле ам-на чанган.
Байыр-Мөңге БАНДАН.
«Шын» №94 2024 чылдың декабрь 7