Тываның улустуң хөөмейжизи Андрей Моңгуш «Хартыгайлаар» деп чаа төлевилелин таныштырган. Ону Президентиниң культура болгаш уран чүүл адырында грантызының ачызында боттандырган.
«Хартыгайлаар» – ада-өгбе салгаан чаңчылдарның бирээзи. Чылгы болгаш бода малдың хем кежер езулалын шаанда Тывага ынчаар адап чораан. «Хартыгайлаар» дээрге-ле мал-маган шапкын болгаш терең хемни хартыга дег, кашпагай кешсин деп алгап-йөрээгени ол.
Тываның улустуң хөөмейжизи Андрей Моңгуш ук чаңчылды катап эгидери-биле Президентиниң грантызынга киришкеш, 1 сая рубльди алгаш, үн бижидер тускай студияны ажыткан.
«Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдундан (Т???ГШИ) тып алган материалым чүве. Бистиң аравыстан чоруй барган Тываның алдарлыг артизи Начын Чооду меңээ ол эрги ырыны дыңнадыптарга, чарашсынгаш, улаштыр сонуургай берген мен. Ында Таңды чурттуг кырган-авай ырлап каан. Үнү-даа, ырының аялгазы-даа кончуг чараш болган. Ол аялганың эгезинге болгаш төнчүзүнге немей бижээн мен. Шаанда ада-өгбелеривистиң кылып чораан езулалын «диргизер» сорулга-биле бо төлевилелди 2019 чылда эгелээш, чаа доозулганы бо. Этнография эртемнериниң доктору Валерия Айыжы, кады ажылдап чоруур эжим Тываның улустуң хөөмейжизи Игорь Көшкендей, культурология эртемнериниң кандидады Аясмаа Даңзы-Белековна болгаш Чиңгис Соржу баштаан видеографтар база малчыннар дээш бо улуг ажылды эчизинге чедиреринге үлүг-хуузун киириштирген улус хөй» – деп, Тываның улустуң хөөмейжизи, Андрей Моңгуш тайылбырлады.
Шаанда өгбелеривис шапкын хемнерни анаа-ла кешпес, тускай езулалды кылып, суг ээзинге чалбарып, чажыын чажар, оожургалды дилеп, кыйгы ырыны күүседир чораан. Ол ырының аялгазы болгаш хөөнү база бир тускай.
Андрей Моңгуш төлевилелди кылыр дээш, командазы-биле Сүт-Хөл биле Чаа-Хөл кожууннарга мал-маганның хем кежип турарын тырттырып, тускай роликти кылган. Малчыннар чугаалажып алыры база амыр эвес болган. Чаа-Хөлден арга-дуржулгалыг малчын Сергей Серен-Доржу артисти деткип, мал-маганын тырттырарын чөпшээрээн.
«Терең болгаш шапкын хемни мал-маган эки чедиишкинниг эштип кежип келди. Андрей Алдын-ооловичиниң видеоролик тырттырып келгени кончуг ужур-уткалыг-дыр дээш чөпшээредим. Тыва улустуң шаандагы езулалын «диргизип» турарынга өөрүп тур мен. Билбес улус бо тырттырып каан дириг-чуруктан көрүп болур-дур» – деп, Сергей Серен-Доржу чугаалады.
«Хартыгайлаар» ёзулалдың таныштырылгазынга ТГШИ-ниң эртемденнери, эртем ажылдакчылары, Тываның алдар-аттыг артистери, журналистер, видеографтар келген.
Айдың ОНДАР.
“Шын” №94 2023 чылдың декабрь 9
