Улуг-Хемниң Улус судунуң аныяк шииткекчизи Оскал-оол Салчак үнүүшкүннүг хуралдарны эрттирер дээш, «Урал» мотоциклге судтуң бүгү составы-биле сумуларны эргий кезип, ажылдап турган. Транспортту ол боду башкарар. Кышкы үеде каразыдып турар кижилер-биле таңныыл бөлүүнүң автомашиназынга кады чоруп каар. Шииткекчи мал сүрген оорларны тудар дээш, тайганың тайгазынга кедегге база киржи бээр.
Космонавтика хүнүнде улусчу шииткекчи кылдыр томуйлаткан
Оскал-оол Лама-Сүрүнович 1976 чылда Улуг-Хемниң Улус судунуң улусчу шииткекчизи кылдыр томуйлаткан. Судтуң даргазынга ынчан Кемерово облазындан келген арга-дуржулгазы байлак Татьяна Белова соңгуттурган.
– Мээң ажылдап турган үемде юрист мергежилдиглер ховар боор чүве. РСФСР-ниң Үндезин хоойлузу езугаар, 25 хардан өрү улусту шииткекчи кылдыр соңгуур. Институт дооскаш келген аныяк кадрларны (прокуратура, суд, милиция) Шүүгү яамызы хуваар. Обком партияга кордакчыларны база хынаар. Оларның допчу-намдарын, чуруун солуннарга албан парлаар. Сумуларның клубтарынга, фермаларынга, чер ажылдыг бригадтарга дээш оон-даа өске черлерге чон-биле ужуражылгаларны эрттирип, шииткекчилерни таныштырар. Апрель 12-де, Космонавтика хүнүнде, улусчу шииткекчи кылдыр томуйлаткан мен. Судтуң даргазын райкүүскомнуң (район совединиң) депутаттарының чыыжынга бадылаар турган. Шииткекчилерниң ажылдаар хуусаазы – беш чыл.
Ынчан хуваалда езугаар хөй тускай мергежилдиглер кээп турган болгай. Бистиң коллективтиң суд даргазы орус омактыг, очулдурукчувус орус-тыва дылды арыг билир хакас херээжен кижи, суд күүсекчизи (амгы үеде суд приставы) бурят, тыва дээш оон-даа өске омактыг улус турган. Район база интернационалчы. Тудугларга-даа, эрге-хоойлу албан черлеринге-даа бис эптиг-найыралдыг ажылдап турдувус.
Эжиниң ачызында шииткекчи болган
Свердловскунуң юридиктиг институдун (ам Уралдың күрүнениң юридиктиг университеди) дооскан.
– Якутияның, Бурятияның абитуриентилери Свердловскуже дужаап турган болза, бис Тывага шылгалдалар дужаап турган бис. Ынчан шериг албан-хүлээлгезин эрттирген оолдарга болгаш ийи чыл стажтыг улуска чиигелделер көрдүнген турган. Херээжен улуска олуттар эвээш. Бир бөлүкке 30 сургуулдуң бежи херээжен улус.
Төөгү башкызы болуксап турган мен. Шылгалдалар түңнелдери-биле баллдарым четпейн барган. Дедир Чадаана чоруур деп турумда, ниити чуртталга бажыңынга кады чурттап турган Тожудан эжим оол Борис Соскарга таваржы бердим. Ол Свердловскунуң юридиктиг институдунда олуттар бар дээрге, ТР-ниң Шүүгү яамызынче документилеривисти дужааптывыс. Шылгалда документилеримде 3х4 хемчээлдиг моряк чуруум бар. Свердловск хоорайдан келген төлээ: «Моряк Салчак кайыл?» – деп айтырып турган болган. Чеде бээримге: «Кандыг-даа шылгалда дужаавас сен, чүгле белен чогаадыыңны немей эккел» — дээн. Дээди өөредилге черин Борис-биле дооскаш, кады суд даргалай берген бис. Ооң ачызында шииткекчи болганым ол. Ол ам бистиң аравыста чок.
Институтту дооскаш, ТР-ниң Шүүгү яамызынга стажерлаан мен, улаштыр Таңдының судунче чорудупкан, аңаа секретарьлап, очулдурукчулап, райкүүскомнуң шиитпири-биле улус төлээлеп турдум. Суд даргазы татар омактыг Хамидулла Файзуллин байлак арга-дуржулгазын дамчыткан. Дээди судка шииткекчи Эдуард Оюн меңээ парлап каан шииткелдерин көргүзүп, арга-сүмезин кадып, ийи неделя өөреткен.
Херекке онаашкан улусту чон мурнунга сайгарар
Оскал-оол Лама-Сүрүнович 1982–1986, 1997–2003 чылдарда Улуг-Хемниң район судунуң даргазынга ажылдаан.
– Чеден-сезен чылдарда оор херектер колдап турган. Мал-маган, улустуң хуу өнчүзүн оорлар херектерни хөйү-биле көрүп турдувус. Ынчан суур бүрүзүнде садыглар бар, аныяктар алдын-мөңгүн-даа албас, арага аймаан оорлаар. Чамдыктары аңаа-ла араганы ишкеш, ушкулап каар. Эртенинде туттуруп алыр таварылгалар-даа турган.
Улуг-Хем, Барыын-Хемчик, Чөөн-Хемчик, Таңды районнарга ийи-ийи шииткекчилер ажылдап турган. Мээң харыылап турганым чөөн чүк округунче Торгалыг, Чодураа, Хайыракан, Эъжим, Ийи-Тал, Ак-Тал, Арыг-Бажы, Хөлчүк суурларын киирген.
Ол үеде суд бүрүзү партияның даалгазы езугаар кем-херек болган черлерже үнүп, херектерни көөр турган. Шииткекчилер Улуг-Хем болгаш Чаа-Хөл кожууннарның сумуларынга үнүүшкүннүг хуралдарны эрттирер.
Херекке онаашкан улусту чон мурнунга сайгарып, клубка херектерни көөр. Ол дээрге кем-херек болдурбазының талазы-биле эң дээштиг профилактика ажылы-дыр. Улуг класстың өөреникчилерин база киириштирип турган. Судтуң үндүрген шиитпирин район солунунга чырыдар.
Ол үеде чиижең садыг кылыр, маңгысталчак амыдыралдыг, арагалаар улусту албан клубка чон мурнунга сайгарар. Шагдаалар кудумчуга чораан сербээ эзирик кижилерни-даа киирип эккээр. Ук байдалдарны тургуспас дээш, хемчеглерни ап, оларга кадык амыдыралды суртаалдап, ажыл-агыйже хаара тудуп турган.
Комиссия кежигүннери малчын аалдарны албан кезиир
Сезен чылдарда обком партияның шиитпири-биле кем-херек үүлгедиишкиннериниң талазы-биле сан-түңнү тодарадып, профилактика ажылын күштелдирип турган. Сайыттар чөвүлели, Иштики херектер яамызы, Дээди суд, прокуратура удуртукчуларын, килдис эргелекчилерин кожуун, суму бүрүзүнге хуваап каар. Ооң-биле чергелештир комиссия кежигүннери малчын аалдарны база албан кезиир. Көдээ ишчилерниң малының чеми четчир бе, автосадыгжыгаш үе-шаанда чедип турар бе, чунар-бажыңы ажылдап турар бе, суу бар бе, солун-сеткүүл чедип турар бе дээш шуптузун хынаар. Комплекстиг үнүүшкүннер-дир ийин. Малчыннар ол үеде хүндүткелде, бедик эрге-дужаалдарже депшиттирип-даа турган.
Чаа Шагаан-Арыг туттунуп эгелээн үеде ажылчын күш негеттинип келген. Саян-Шушенск суг шыгжамыры туттунуп турган. Ортаа Азиядан, Кавказ чурттарындан хоругдаттырган улус хөй келген. Оларны хайгаараар комендатуралар Шагаан-Арыгга, Хайыраканга, Чаа-Хөлге турган. Улусчу тудуг ажыл-агыйынга ажылдаар дээш, чүк бүрүзүнден улус чыылган. Олардан «чыдыг чашпан» дугайында тыва чон билип ап, оон наркотикти белеткеп эгелээн. Тозан чылдарда «чашпан» херектери көвүдээн. Чашпан садып, бузуруп, соңгаар чорудуп турган. Садыглар дүжүп эгелээрге, садыг оорлаар чорук эвээжээн. Аар кем-херек үүлгедиишкиннериниң (өлүрүүшкүн, күштээшкин…) херектерин база көрүп турган бис. Шииткекчилер кылдынган ажыл-чорудулгазының түңнелдериниң дугайында чон мурнунга ынчан илеткээр.
Ийи хонук дургузунда дескеннер сүрүп…
Чээрби алды харлыг шииткекчиниң сагыжында олчаан арткан херектери – мал оорлаан (ийи инек) назы четпээн оол, бирги бөлүктүң инвалиди улгады берген эр кижи, сөөлгүзү истелге изоляторунда.
Суд залынче ийи буду чок кижини таңныыл бөлүү ийи кыдыындан көдүржүп алгаш, киирип эккелген. Допчу-намдарын көөрүмге, мооң мурнунда каш-даа шииттирип чораан болган. Таңныыл бөлүү, шагдаалар ону: «Ат болган кашпагай, буттары чок хирезинде, аъттың эзеринге дораан баар кижи, хей ону кээргээр силер» – деп сагындырып турган. Ол чүнү-даа тоовас, херекке албас, харын-даа бичии оолче буруузун чуй каап турган. Херекти чиигедир байдалдар турар-даа болза, «кайгалды» кеземчеге онаар апаар.
Бир суд үезинде херек көрүп турумда, аныяк оолдуң адын Мэлс деп каан. Па, тываларда ындыг аттыг улус чок болгай деп кайгап каан мен. Айтыра бээримге, «Канчап билбес силер, дарга: «Маркс, Энгельс, Ленин, Сталин» деп бо. Судка олурган улус каттыржы берген. Бо кижи база каш катап шииттирип чораан болду.
Суд даргалап тургаш, шүгүмчүлеткен мен. Улуг-Хемниң милициязынга баш бурунгаар хоругдал камеразынга хостуг чер чок боорга, таңныыл бөлүү мээң шиидер деп турар улузумну дүжүрбейн, Чөөн-Хемчик кожуунче чоруй барган болган. Олар дедир кел чорааш, дүжүрерин шиитпирлээннер. Сарыг-Хөлчүк артты ажып, оожум бар чорда, автомашинаның кырындан дүже халааш, элээн хөй улус дезипкен. Оларның аразында мээң үш шиидер деп турган улузум база бар. Болуп көрбээн болуушкун. Төптен даргалар, шагдаалар шупту келген. Олар меңээ «Дескеннерни сүр» деп дужааган. Ынчан оларны сүрүп, тудар дээш, шагдаалар-биле Баян-Тала, Иймеден бээр ийи хонук чоруп турдум. Оон хуралга прокуратура даргазы мени: «Херектерин көрбейн, чүге шагдаалар эдерип турар кижил?» – деп, айтырыг көдүрген дээр. Сөөлүнде дескеннер ийи-чаңгыстап туттурган.
Кем-херек болган черлерже үнүп, херектерни көрүп турган
Суд системазының хоочуну ынчан материал-техниктиг бааза чегей, кышкы үеде тоннуг ажылдап турганын сактыр.
– Суд хуралының үезинде бижиттинип олуруңда, демир-үжүктүң будуу доңа бээр. Коридор ортузунда печка бар. Чайлыг кижи бүрүзү ону одап каап турар. Сөөлүнде харын чынныр херекселдер тыптып келген.
Барыын-Хемчик, Чөөн-Хемчик, Таңды районнарынга эрги «далдыргай» машиналар турган. Суд ажылдакчылары техниказы орукка үрелип каарга, хинчектенир. Улуг-Хемге кээп турумда, эрги «Урал» мотоцикл бар. Техника кылып билир улуска септедип, шимчедип алган мен. Рулюн өске талаже ээлдирер дээш, дыка хөй күш үндүрер сен. Көк-Чыраага ногаа өстүрер бригада турган, ногаа олуртур дээш, Шагаан-Арыгдан мотоциклге бөкперлежип алгаш, чоруп каар бис. Беш-алды-даа кижи олуруптар турган. Бөдүүн үе, КАИ ажылдакчылары-даа доспас.
Парлаар машиналар, телефоннар чедишпес, саазын айтырыы безин, дыка нарын. Кызылда склад эргелекчизи сантиметрлеп хемчээгеш, бээр. Оон шпагат-биле шарып алгаш, автовокзал кайы сен дээш кылаштап чоруптар сен.
Профэвилел дамчыштыр курорттаар путевкалар бээр, 4–5 чылда чаңгыс катап дыштаныр. Кайнаар берген, ынаар чоруур. Эрги биле Чаа Шагаан-Арыг аразынга автобустар аргыжып турган. Шииткекчилер 5 көпеек төлээр, прокуратура биле милиция ажылдакчылары халас чоруур. Судче ажылдаар күзелдиг улустуң саны эвээш турган. Суд даргазының шалыңы 240 рубль. Милицияда ортумак эртемниг улуг лейтенантының 350 рубль. Ол үеде шүүгү сайыды Анай-оол Ховалыг судче кадрлар белеткеп, шилиир дээш, хилинчээн көөр кижи.
Хостуг үе белен турбас
Партияның даалгазы-биле албан черлериниң коллективтерин часкы хову ажылдары, тарылга, оттулар ыяш, мал чеми белеткээр ажылдарже хаара тудуп турган.
Суд ажылындан аңгыда, хөй-ниити ажылдарынга (дүжүт ажаалдазы, комбайн башкарыкчыларынга чылдың дөрт эргилдезинде дузалажыр, чер аңдарар, тараа-быдаа тарыыр, мал оолдаашкыны, хой кыргылдазы, сиген кезилдези) идепкейлиг киржип, планны күүседир ужурлуг. Совхозтар-биле дугуржуп алгаш, будук-бүрү (хадың бүрүзүн хураганнар, анайлар хөлчок чиир), шиви будуун белеткээр. Ол үеде совхозтарның күчүлүг, ыяш болбаазырадыр техниказы четчир. Сиген-ширбиил үезинде совхозтуң шөлдеринде кандыг-даа организацияларның коллективтери бар – хереглекчилер ниитилели, прокуратура, милиция, өрт камгалалы… Школаларга, уруглар садтарынга оттулар ыяшты база албан белеткээр.
Чаа Шагаан-Арыг хоорайның чаагайжыдылгазынга, ногаанчыдылгазынга киржип, байырлалдар, мөөрейлер, спортчу хемчеглер эрттирип, чай чок-ла чоруп турдувус ийин. Шагаан-Арыгда эмнелге чоогунда олурткан теректеривис элээн өскен. Арга-арыг даамалы ыяштарны эккеп бээр, олурткаш, суггарып билир сен.
Сес харлыында школа кирген
Оскал-оол Салчак Бай-Тайга кожууннуң Көөп-Сөөкке төрүттүнген. Барыын-Хемчиктиң Аяңгатыга тайга черге өскен. Аңаа бир дугаар орус омактыг улусту көргенин ол сактып чугаалаар.
– Өске дылда чугаалажып турар сарыг улус көргеш, авамның артынга туруп алгаш, коргуп-даа турар мен. Аңаа ыяш белеткээр чер турган, ында тывалардан аңгыда, өске омак-сөөктүг улус база бар. Олар ыяш ужуруп турган. Ак-Довурак хоорайның, Барыын-Хемчик, Чөөн-Хемчик кожууннарның тудугларынга арга-арыг даамалындан ыяшты ап туткан.
Школага сес харлыымда өөренген мен. Аяңгатыга өөредир дээш эккээрге, суурда кудумчуларда чыскаап каан дег хөй бажыңнарны кайгаан мен. Тайгада каш-ла бажың болгай. Соңгу адамның төрелдеринге турган мен. Өөренип каапкаш, дөмей-дөмей бажыңнар аразынга аскаш, ыглап кылаштап турдум. Кожаларым танып каан. Менден ийи хар улуг акым мурнай өөренген. Ол бир чыл дургузунда өөренгеш, ийиги класска өөредир дээрге дезе берген. Чанаттаар. Суурдан аъттыг ийи эр башкы акымны сүрүп келген. Олар өгге шайлап олурда, кире халып келген мен. Авамны ийи оглун өөретпейн турар дээш кончаан. Даалымба пөстен өөренир хеп даарап берген, чымчак тыва идиктерлиг бис. Элээн озалдап чеде бердим, оолдар, уруглар шору өөрени бергеннер. Мени сөөлгү партага олуртуп каан. Оолдар мени өскелеп, иткилээр-даа. Оларны көөрүмге, сапогтар, ботинкалар кедип алган. Неделя эрткенде, сан кичээлинде самбыраже башкы кел дээн. «Каш деп сан-дыр» – деп айтырарга, аайын тыппайн турар мен. Чеди деп санны «кушкаш хевирлиг» деп харыылаарымга, класс чир-шоң дүшкен. Башкы: «Катап таптыг өөренир сен» – дээш, ийи салып каан. Онгу классты Чадаанага авамның төрелдеринге доостум. Оон шериг-далай флодунга албан-хүлээлгемни эрттирер дээш, Владивостокче аъттаныпкан мен. Шеригге орус дылды база шору өөренип алдым. Үш чыл болгаш, Чадаана школазынга ажылдай бердим.
Дыт чочагайының үрүңнерин чыып…
Хүндүлүг дыштанылгада шииткекчи с?? ???????????? ????????? ??????????? ?????????. ???? ?????? ????? ????????????? ??????????????? ??????????? ????????, ?????????? ???????? ???????? ?????, ???-???? ????????????? ?????????? ?????? ??????. ????????? ???-????? ???????????? ?????????????.
? ????-????? ??????? ??????, ?????? ????? ???? ??????? ????????, ?????, ????????? ??????. ??????????????, ??? ??????????? ????????? ???????? ???? ???. ???????-???????? ?????????-?? ???? ???? ?????? ??????, ?????????? ???????? ?????? ??????? ????? ???. ????-????????, ?????????? ????? ????? ?????? ???? ?????? ???. ??? ????? ?????????? ????? ??????, ????. ??????? ?????? ????? ?????????????? ?????. ??? ??????? ???????? ???. ?????? ???????? ?????????, ??????? ????, ????? ???????. ??? ???? ????? ??? ???? ?????. ???????? ????? ???? ?????? ??? ???? ????? ????. ??????? ??????, ????. ?????? ????????, ????-???? ?????????? ??????. ?????? ????? 2020 ????? ?????. ?????? ?????, ???????? ??-??? ??? ???? ????. ??? ?????? 1972 ????? ??? ?????? ??????? ?????????? ??????, ???????, 50 ???? ??????? ????? ???. ??? ??????? 1979, 1990 ????? ?????. ???? ??????-????-???? ?????, ???????????, ?????. ????-???? ???????? ????? ???????? ????, ????? ?????? ??? ???. ???? ??????? ?????? ?????????? ?? ?????? ????? ??????? ?????. ???????????? ?????? ?????????, ????-????????? ??????? ??????? ? ???, ?????? ??????-??? ???.
уд системазының Хоочуннар чөвүлелиниң даргазы. Олар тускай шериг операциязының киржикчилеринге деткимчезин көргүзүп, чажыртынып шыптынар четкини кылып, ачы-дуза чыылдазында идепкейлиг киржип турар. Хоочуннар хөй-ниити ажылдарының идепкейжилери.
– Улуг-Хемге ажылдап тургаш, хостуг үемде арыг агаарга дыштанып, аңнап, балыктаар турдум. Тооруктаарынга, дыт чочагайының үрүңнерин чыырынга ынак мен. Барыын-Хемчикке бичиимден-не улуг улус эдерип чорааш, чочагайның үрезинин чыырын өөренип алган мен. Чөөн-Хемчикте, Шамбалыгда кезек аныяк дыттар үнер черлер бар. Сес айның төнчүзүнде быжып кээрге, чыыр. Чочагай тоорук ышкаш «кирбиктерлиг» болур. Ооң иштинде үрүңнери бар. Пөштүң адаандан соптарга, сирилеш дээш, бадып эгелээр. Ону улуг пөске ийи кижи дозар. Сырыннап турар үеде ымыраа дег ужуп чоруй баар. Соондан халааш, чыыр. Шоңнап арыглааш, арга-арыг даамалынга дужаар. Сөөлгү катап 2020 чылда үнген. Чылдың үнмес, чамдыкта он-даа чыл чеде бээр. Бир дугаар 1972 чылда ийи дугаар курстуң студентизи тургаш, кактааш, 50 акша ажылдап алган мен. Ооң соонда 1979, 1990 чылда үнген. Үрүң кырлыг-кара-биле дөмей, дайнаптарга, үстүг. Арга-арыг фондузун катап тургузар дээш, үлүүм киирип чор мен. Мээң эдертип чораан дуңмаларым ук ажылды көрүп өөренип алган. «Даайыңарның ажылын уламчылап, акша-төгерикти ажылдап алыңар» – деп, оларга чагыыр-дыр мен.
Улан-Удэниң хүрээзинде лама даайынга четкени
Оскал-оол Лама-Сүрүновичиниң авазының акызы Кенден-Сүрүн даайын ол сактып чугаалаар.
– Улан-Удэге хүрээге улуг лама башкы чораан. Улуг даргалар оон эм-домну бүдүү чалап алыр турган. Бис эм оъттарны, каттарны, дазылдарны чыып, соктап бээр турдувус. Кургаткан 12 аңгы эм оътту соктаар, аңгы хемчээлдиг шишкииштерге хоюдур бургурадыр шишкиир, крупчат далган-биле дөмей. Даайым бичии турумда-ла ынаар чоруй барган.
Үш дугаар курска саргара бергенимни билбейн барган мен. Мени ол дораан халдавырлыг аарыглар эмнелгезинге чедирген, аңаа 60 хонгаш үнүп келдим. Сессиямны узадып бээрге, шылгалдаларымны дужаап алдым. «Оскал-оол, бистиң хүрээде сээң чаңгыс чер чурттууң, шыырак лама башкы бар. Шупту улус ынаар барып турар, сен база четкеш кел» – деп, бистиң-биле кады өөренип турган бурят омактыг уруг сүмелээн. Шөлээ дилеп алгаш, даайымче самолёттап чеде бердим. Баар бетинде телеграмма чорудупкан мен. Бажыңын тып чеде бердим, узун шыырак лама хеви кеткен даайым эмни хапка уруп берди. Свердловскуга Тывадан аңгы-аңгы институттарга 20 ажыг кижи өөренип турган. Хой эъди, тыва далган, чиңге-тараа, саржаг, шоколад суп бергеш, «Эш-өөрүңге чедирер сен» дээш, акшаны сунуп, чагыг-сүмезин берди. Даайымның сөңүн шупту чооглаан бис. Сөөлүнде дыңнаарымга, даайым Улан-Удэге өөренип турган студентилерге доктаамал дузалажып чораан болган. Күрүне практиказын Свердловскунуң Ленин районунуң судунга эрттирдим. Баштай алимент төлээр, чара бадыланчыр дээн ышкаш херектер көрүп турдум.
Институтка өөренип тургаш, ийиги курстан эгелээш, электриктеп, акша-төгерикти ажылдап ап турдум. Студент кижиге ол тааржыр, шалыңы – 92 акша. Ногаа баазазынга ажылдаарга, хап картофель-даа, яблок-даа бээр. Кижи боду кызар болза, ажырбас чорду.
Буян-Бадыргының салгалы өгбезиниң шаңналын алган
Суд системазының хоочунунуң өөнүң ишти – хүндүлүг дыштанылгада фармацевт. Өг-бүле дөрт ажы-төлдүг, он бир уйнуктуг. Уругларының ийизи ачазының дооскан дээди өөредилге черинге юрист мергежилди чедип алган. Хүндүлүг дыштанылгада хоочуннар уйнуктары-биле хостуг үезин эрттирип турар. Эм шынарлыг Хүрегечи, Сенек аржааннарынга дыштанып чаңчыкканнар.
Шеригге экипажтың мурнундан «Дайынчы шылгарал дээш» медаль-биле шаңнаткан. «Ынча хөй кижиниң аразында чаңгыс тыва кижиге медаль тывысканын дыка үнелээр мен. Суд даргазы Татьяна Тимофеевна: «Бо дээрге күрүне шаңналы-дыр, кажан-даа чидирбес сен» – деп чагаан.
Оскал-оол Лама-Сүрүнович чонну эвилелдеп, Аяңгатыга субурганны туттурган. «Буян-Бадыргы Аяңгатыга төрүттүнген. Ооң өөнүң ишти мээң кырган-ачамның кады төрээн угбазы-дыр, шын адын Күскелдей дээр» – деп, ол чугаалаар.
Хоочун шииткекчи «Тываның алдарлыг юризи» аттың, «Шылгараңгай күш-ажыл дээш» медальдың, Буян-Бадыргының үшкү чергези ордениниң болгаш оон-даа хөй шаңналдарның эдилекчизи. Ол Буян-Бадыргы өгбезиниң орденин алганынга чоргаарланыр.
Ш. ХОВАЛЫГ.
Чуруктарны өг-бүле архивинден алган.
«Шын» №84 2024 чылдың ноябрь 2
