Хөмүр-даш одап, чылдып турар бажыңнарның ниити саны Кызылда 18 муң ажыг дээрзин сөөлгү санаашкыннар илереткен. Оларның печкаларынга одаан хөмүр-даштың артынчызы хөө, ыш болгаш хүл Кызыл хоорайны, эң ылаңгыя кышкы үеде, дыка хирлендирип турар.
Агаары кончуг хирленген, ону арыглаары чугула апарган Россия Федерациязының 24 хоорайларының даңзызынче Кызыл 2022 ч. кирген. А ол дээрге хоорайның агаарын арыглаарынга федералдыг эрге-чагырга база дузазын көргүзер дээни ол.
Россияның Чазааның 2022 чылдың июль 7-де шиитпири-биле “Арыг агаар” төлевилелче Кызыл хоорай кирген. Тываның найысылалының агаарын чуртталга бажыңнарның, бүдүрүлгелерниң болгаш албан черлериниң одалга черлериниң ыш болгаш хөөзүнден арыглаар талазы-биле ажылдарны “Арыг агаар” федералдыг төлевилелдиң акшаландырыышкыны-биле чорудары планнаттынган.
Найысылалдың агаарын арыглаарының бир аргазы – электри энергиязы-биле одалгаже шилчидери. Кызыл хоорайда болгаш Каа-Хем суурда печка одалгалыг хууда бажыңнарны электрилиг чылыдылгаже чоорту шилчидериниң төлевилелин «Тываэнерго» акционерлиг ниитилел ажылдап кылган. Электрилиг чылыдылгаже печкалыг бажыңнарны шилчидерде, даштыкы болгаш бажыңнар иштинде электри четкилерин септээри, биче станцияларның күчүзүн улгаттырары чугула. Электрилиг чылыдылганың өртээ хууда бажыңнарның ээлеринге аар чүък апарбазын дээш, оларга субсидия дузазын көргүзериниң аргаларын ажылдап кылыр ужурлуг.
Кызыл хоорайны, ооң чоогунда оң болгаш солагай талакы дачаларны, Вавилин ээтпээнде чуртталга бажыңнарын, Каа-Хем суурну газтыг одалгаже шилчидер аргазын база сайгарып көрүп турар.
Кызылды электри энергиязы болгаш газ одалгазынче шилчидер талазы-биле хемчеглерни ажылдап кылып тура, электри болгаш газ одалгазынче кайы объектилерни шилчидерин, кандыг объектилерни хөмүр-даш-биле одалгага арттырып каарын тодарадырынче Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг кичээнгейни угландырган.
Кызыл хоорайның агаарын хөмүр-даш ыжы, хөөзү болгаш хүлүнден арыглаарынга тус черниң курлавырларын ажыглаарын специалистер саналдап келгеннер. Оларның бирээзи – Кызылдың чылыдылга четкизинге биче бүдүрүлгелерни катап кожары. Амгы үеде тус-тузунда боттары одалга черлерлиг апарган биче бүдүрүлгелерниң бажың-балгады совет үеде Кызылдың чылыг-энергетика төвүнүң четкизинге коштунган турган. Чер адааның четкилерин чаартып септеп, биче бүдүрүлгелерниң бажың-балгадын катап хоорайның чылыдылга төвүнге кожуптар болза, Кызылдың агаары элээн арыг апаар. Бо саналды боттандырарынга сайгарлыкчыларның күзели, акша-хөреңгизи херек дээрзи чугаажок.
Шаңгыр-оол МОҢГУШ.