Бо чайын оът-сигенни мал чеминге белеткээринге агаар-бойдустуң кааңдаашкыны шаптык болган. Таңды биле Улуг-Хем кожууннарның девискээринге хөрзүн кургамзык, Чөөн-Хемчик, Каа-Хем, Улуг-Хем, Таңды болгаш Эрзин кожууннарга агаар-бойдус аажок изиг, Каа-Хем, Бии-Хем, Таңды болгаш Эрзин кожууннарның девискээринге кааңдаашкын болган.
Сиген шөлдерин чер ажыл-агыйының тускай эртемниглери шинчилээрге, кааңдаашкынның уржуунда оът-сиген кургаан, эң ылаңгыя Чөөн-Хемчик, Мөңгүн-Тайга, Сүт-Хөл, Чаа-Хөл, Чеди-Хөл болгаш Эрзин кожууннарда шөлдерниң оът-сигениниң үнгени шоолуг эвес.
Республиканың девискээринде суггат чок шөлдерде оът-сигенниң үнгениниң бедии колдуунда 7-8 сантиметр. Суггаттыг шөлдерде сигенниң бедии 15-18, хөрзүнү элээн шык шөлдерде 30-40 сантиметр. Суггаттыг шөлдерде мал чеминиң белеткелин колдады чорудуп турар. Агаар-бойдус хайгаараар албан черлериниң август – сентябрь айларда Тываның девискээринге чаъстаар чадавас деп дыңнадыгларынга ынанып, чаъстарны манап турган. Ынчалза-даа республиканың девискээринге август – сентябрь айларда чаъстар “шокар” чагган. Чамдык черлерде чаъс чагбаан. Мал чемин Тываның шөлдеринден келир кыжын малга четчир кылдыр белеткеп алырының аргазы чок дээрзи билдине берген. Ынчангаш көдээниң ажыл-ишчилери республика-биле кожа-хелбээ Красноярск крайның, Хакасияның ажыл-агыйларындан акша-төгерииниң шаа-биле сигенни садып ап эгелээн.
Социал четкилерде медээлер-биле алырга, Чөөн-Хемчик кожуунда хууда ажыл-агыйларның чамдыызы 37 дүрүг сигенни сентябрь айның баштайгы хүннеринде садып алган. Чаа-Хөл кожуунга 33 тонна сигенни Саян артындан сөөртүп эккелген.
Красноярск крайның Тыва-биле кожа-хелбээ девискээринден мал чемин сөөртүп эккеп бээр дугайында чамдык малчыннар машина-балгаттыг сайгарлыкчылар-биле дугуржуп алган.
Көдээниң ишчилери республиканың иштинде оът-сиген курлавырын долузу-биле ажыглаар дээш, кызып ажылдап турарлар. Оът-сиген бо чайын шору үнген черлерден сигенни кезип алыр сорулга салдынган. Чөөн-Хемчик кожууннуң мал ажыл-агыйлары Өвүр кожууннуң Ак-Чыраага мал чемин белеткээр деп дугурушкан. Механизастаттынган үш бригада ында ажылдап турар.
Республикада ажыл-агыйларның чамдыызында мал чеминиң белеткеттинген курлавыры чедер болгаш артар дээрзи социал четкилерде болгаш Көдээ ажыл-агый яамызының медээлеринден билдинген.
Улуг-Хем кожуунда арат ажыл-агыйлары (С.И. Ханды, Ш.Ч. Монгуш) Чааты хемниң унундан дүрүп кескен сигенни садарынга белеткээн. 250 кг дүрүг сигенниң өртээ 2000 рубль, 350 кг дүрүгнүң 3500 рубль, 500 кг дүрүглер 5000 рубль.
Мал чеминге белеткээн сигенни садарынга белен хууда сайгарлыкчыларның аттарын, телефоннарының дугаарларын Көдээ ажыл-агый яамызы ВКонтактеде бодунуң арнынга бижээн.
Оът-сиген шоолуг эвес үнген деп турганывыс, алыс черле агаар-бойдузу кааңдаачал Өвүр кожуунда безин сигенни садарынга белен хууда дузалал ажыл-агыйлары, хууда сайгарлыкчылар бар.
Мындыг чижектерни бодаарга, мал чемин белеткеп алырының аргазы республиканың иштинде база бар-дыр – чүгле шудургу ажылдаар.
Ш. ЛОПСАН.
Чурукту интернеттен алган
“Шын” №36 2025 чылдың сентябрь 18