Неделя санында Россияда үнүп турар “Хөөрежиили” (Собеседник) деп солун бар. Ол солунда “Ах, Самара хоорайым” деп материалды Ольга Александрова бижээн. Ол солуннуң 14–20 дугаарлары июнь айның 22-де үнген. Градузу эвээш метилдиг спирт холумактыг арага ишкеш, 100 кижи аар хораннанганын, а 32 кижи өлүп хораанын ында бижээн. Ол өлүмнүг хоранның ады “Мистер Сидр”.
“Мистер Сидр” Россияның бүгү регионнарында тараан. Тывада база чедип келгени-даа чадавас. Ол өлүмнүг суксунну Самара хоорайга улуг эвес компания бүдүрүп үндүрүп турган, ады “Анди”. Кончуг айыылдыг өлүрүкчү суксун, 37 муң литр “Мистер Сидрни” Россияның хайгаарал эргелели хавырган. Өлүмнүг суксунну бүдүрүп үндүрүп турган компанияга, ооң ээзи Анара Гусейновага удур херекти оттурган. “Мистер Сидрнини” ишкениниң түңнелинде Ульяновск облазынга база арагачылар хөйү-биле хораннанган. Ындыг байдал чүгле Ульяновск областа эвес, өске-даа регионнарда бар. Өлүп хораан улустуң аразында бомжтар, арагачылардан аңгыда, ында-хаая ижер бөдүүн ажылдакчылар база бар. “Мистер Сидрның” өртээ 50 рубль, а Тывада садып турар “Портвейн”-ниң өртээ чиик, 150–200 рубль акша. Ону “Гаруда” гастрономунда садып турар. Өртээ чиик боорда, шынары багай, ында та чүнү холаан.
Өршээ Хайыракан! Шоолуг хора чок суксунга пиво хамааржыр. Ол кижиниң баарын чоорту үрээр. Амгы үеде кандыг-даа арага-дарының, аъш-чемниң хыналдазы чок, а контроль шуут чок! А совет үеде үргүлчү хыналдага турган. Ону ажыглап, аъш-чем бүдүрүп, садып турар кижилер чүнү-даа согажалап холуп турарын билир бис. Чижээ: сүт, сметана ирип чыдывазын дээш, натрийниң бензонады, калийниң сорбаты, янзы-бүрү өңнүг будуктар дээш оон-даа өске бүдүмелдерни холуп турар.
Шивилигде, Абаза талазында доскуул черлеринде полиция ажылдакчылары спирт холумактыг өлүмнүг арага аймаан харын-даа душ бооп тудуп, хавырып турары өөрүнчүг. Та чеже кижини бертик-межелден, өлүмден чайлаткан чүве. Билдиртпейн эртип турары база эвээш эвес. Ынчангаш бис полиция ажылдакчыларынга өөрүшкүнүң чылыг сөстерин сөглеп, хөй чоннуң мурнунга шаңнап-мактаарын күзээр бис.
Тыва Республикада арагага сундулуг кижилер бар, эвээш эвес. Чуртталгага чүү-даа турар. Бир эвес ындыг чиик өртектиг, дыка хоралыг метанол холаан суксун “Мистер Сидр” таваржы берзе, ижер сен бе, ишпес сен бе?! Ий, дадай! Оон ойлап, дезип, былдап чорааны эки боор.
Шаг-шаандан бээр арага-дары ишпейн чораан тыва кижиниң “Мистер Сидрге” удур туржуптар күжү чок. Өртээ чиик-ле дээш ону ижип турар болзувусса, тыва нацияның саны оранчок кызырлы бээриниң айыылы бар.
Чүү-даа чүвеге оваарымча-серемчилелдиг чоруулуңар эргим чонум!
Александр ООРЖАК, журналист.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруу.
"Шын" №53, 2023 чылдың июль 19