Чурттаар оран-сава хандырылгазы – сөөлгү үениң нарын айтырыгларының эң-не чидии дээр болза, хөөредиг болбас. Ылаңгыя Тывада ук айтырыг чугула черни ээлеп турар. Чүге дээрге тудуг ажылы каш чыл дургузунда республикага көңгүс чоруттунмайн келген турганын билир бис. Хөй аал чурттаар бажыңнар туттунмайн турган, чер өртээ бөдүүн кижи күш чедер арга чок аартааны чажыт эвес.
Ылаңгыя өскүс болгаш ада-иезиниң хайгааралы чок арткан уругларга бажың айтырыын шиитпирлеп алыры белен эвес дээрзи тодаргай. Ук айтырыгны шиитпирлээринге күрүне дузалаар ужурлуг. Сөөлгү чылдарда өскүстерни бажың-биле хандырар ужурлуг тускай программаны федералдыг деңнелге тургускаш, боттандырып эгелээни, чаңгыс черге тактагалдайланы берген турган айтырыгны шору шимчедипкен. Ук программа чүгле Тывада эвес, а бүгү Россия иштинде каш чыл дургузунда бичиилеп боттанып келген.
Каа-Хем кожууннуң Суг-Бажы сумузунга четкеш, ук сумунуң чагырыкчызы Елена Энер-ооловна Монгуш-биле өскүстерге бажыңнар дугайында чугаалаштывыс.
«Суг-Бажы сумузунда 2020 чылдан эгелээш, ук төлевилел-биле бажыңнарны тудуп эгелээн. Ол болза биске кончуг өөрүнчүг болуп турар. Баштайгы туттунган ийи аал чурттаар ийи бажыңывыста дөрт өг-бүле чурттап турар. 2022 чылда база бир өг-бүлеге бажыңны тудуп доозуп турары ол-дур. Бо туттунуп турар бажыңга чаңгыс өг-бүле чурттаар. Одалга системазы-даа херекчок. Чүге дээрге печканы бажыңның ортузунда туткан болгаш өрээл бүрүзүн чылыдып турар. Шак-ла мындыг бажыңнарны бистиң суурувуста кылып турарынга аажок өөрүп турар бис» – деп, Елена Энер-ооловна чугаалады.
Келир 2023 чылда Суг-Бажынга ийи бажың тудары планда көрдүнген. Чаа бажыңнар тудар черниң документилери белен. Тудуу чаа дооступ турар бажыңга кымның чурттаарын ТР-ниң Күш ажыл болгаш социал политика яамызы шиитпирлээр. Ук бажыңны чүгле Суг-Бажының эвес, а кожууннуң өске-даа сумуларындан ниити оочурда турар өскүстер ап болур. Эң-не кол чүүл – ниити оочурну сагыыры дээрзин тайылбырлады.
Баштайгы туттунган бажыңнарда кожууннуң өске сумуларындан өскүс эрге-байдалдыг хамаатылар чурттап турар. Ол бажыңнар изиг-соок суглуг кылдыр чаагайжыттынган. Бажыңын чараштап, хериминиң иштинде немей туттунуп эгелээнин чанындан халдып эртип чыда эскердивис. Өскүс уругларның кажы-даа болза чурттаар оран-савалыг, чаглактыг апарганынга өөрүп чордувус.
Бир бажыңның девискээри 8–10 соток болур. Ол дээрге дыка улуг шөл дээрзин билир бис. Аңаа чүнү-даа немей тудуп, чеже-даа ногаа-чимисти тарып ап болур. Каа-Хем кожуунда оочурда турар кижилер саны дыка хөй. Чүгле Суг-Бажындан безин ээлчег манаан өскүстерниң саны 30 чедип турар.
«Чаңгыс чер-чурттуувус 73 дугаар оочурда турар оглувус бар. Чаа дооступ турар бажыңны, аргалыг болза, ол оглувус алган болза деп күзеп турар бис. Ынчалза-даа ону Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы шиитпирлээр-дир ийин» – деп, Елена Энер-ооловна чугаалады.
Суг-Бажы найысылалдан ырак эвесте боорга, кожууннуң өске-даа суурларының ээлчегде турар өскүстери чурттаксаар дээрзи билдингир.
Ажылды хүлээнип алган тудугжу Виктор Кара-оолович кончуг харыысалгалыг кижи болган. Бажыңны чараш болгаш шынарлыг кылдыр шалыпкыны аажок тудуп үндүрүпкен. Суурнуң ажыл чок чурттакчылары акша-төгерик ажылдап алыр аргалыг болзун деп суму чагыргазы-биле дугуржулгазын хажытпайн, сөглээн сөзүнге ээ болуп, шак-ла ынчаар күүсеткен. Ам бо үеде улуг ажыл дооступ турар. Бажыңның иштики ажылдарын Суг-Бажы сумузунуң чурттакчылары кылып турар.
Ол-даа болза суурнуң ажыл чок чурттакчы чону акша-төгерик ажылдап алыр аргалыг болганы – суг-бажыжыларга улуг өөрүшкү болган.
