Сөөлгү каш чылдарда ТР-ниң Күш-ажыл болгаш социал политика яамызының медеглээни-биле алырга, чуртта ажыл чок деп бүрүткеткен хамаатыларның саны эвээжээн. Дыка хөй өг-бүлелер социал керээ күрүне программазының деткимчези-биле бодунуң хууда ажыл-херээн эгелеп алгаш, хуу сайгарлыкчылар болу бергилээн.
Сүт-Хөл кожуунга ажыл-агыйжы сургакчылаашкын үезинде Ишкин сумузунуң социал керээ күрүне программазының деткимчезин алгаш, кызымаккай ажылдап турар хамаатыларның ажыл-ижин сонуургап четтивис.
Кылып тургаш өөрендим…
Дараазында ол-ла сумунуң чурттакчызы Айдыс Ондарның бажыңынга бардывыс. Айдыс үш оолдуг, чаңгыс кыстыг. Ол социал керээ күрүне деткимчезин алгаш, дугуй үрдүрер, машина септээр дериг-херексел садып алган.
«Ооң мурнунда мал-маган кадарып чордум. Дугуй септээр талазы-биле тускай мергежилим-даа чок, кылып тургаш өөрендим. Эгезинде арай каңдай кижи мен, ам өөрени бердим» – деп, ол чугаалады.
Дугуй кылыр херекселдерин тургузуп алгаш, ажылдаар оран-саваны Айдыс бодунуң хериминиң иштинге албан-биле тудуп алган. Хүннүң-не дугуюн үрдүртүр, бижээниң бизин чидидер чагыкчылар үзүлбес. Хөй ажы-төлдүг ада бодунуң хууда малын азыравышаан, чаңгыс чер чурттугларының чагыын күүседип, амыдыраар акша-төгериин үспейн турар.
Сонуургалы – даараныры
«Бодумнуң даараныр сонуургалымның аайы-биле социал керээ программазынга киришкеш, күрүнениң дузаламчы акшазын алгаш, дааранырынга херек дериг-херекселдерни садып алгаш, чонумнуң киирген чагыын даарап берип турар мен. Социал четкиде хууда бөлүүм таварыштыр чондан чагыглар кээп турар. Чоорган, матрас, тыва идик-хеп дээш кандыг-даа чагыглар кээрге даарап бээр мен. Күрүнеде ажылдап турар-даа болзумза, алды ажы-төлдүг болгаш, айда ажылдап алыр орулгавыс эвээш. Ынчангаш бо программага киришкеним ол. Чонунга деткимчени көргүзүп турар күрүнемге өөрүп четтиргенимни илередир-дир мен. Алды ажы-төлүмнүң ийизи өөреникчи. Баштай колдуу Ишкин сумузунуң чурттакчыларындан чагыглар кээп турган болза, ам кожуун, республика чергелиг апарды. Чагыглар кайыын-даа кээр. Пөстүң шынары-даа, даарааны-даа эки, өртектер база ажырбас дээш чагыглар кээр боор чорду.
Дааранмас улус пөстү шын шилип билбес боор. Ынчангаш бодумда бар материалдар-биле даарап берип турар мен. Чагыкчының назы-харын, сонуургалдарын көрүп тургаш, тааржыр материалды шилээш, видеолап тырттыргаш, пөстү шилиткеш, арга-сүмемни берип тургаш, чагыын күүседип бээр-дир мен» – деп, Ишкин сумузунда Хөр-Тайга ортумак школазының физика, информатика башкызы Аяна Ондар чугаалады.
Башкы даараныр цех ажыдар дээш, бажыңының кырынга ийи дугаар каътты албан-биле туттуруп алган. Ол соңгазындан малын хайгааравышаан дааранып, бирде өөреникчилеринге консультациялар берип турар болду. Даараныр цехте самбыра база азып каанын магадап көрдүвүс.
Чараштаныр өргээде…
Өнермаа Моңгуш социал керээ күрүне деткимчезин алгаш, баш дүгү таарар черни ажыдып алган. Ол мурнунда черле улуг-даа, бичии-даа, эр-даа, кыс-даа улустуң бажының дүгүн таарып чораан. Деткимче акша-биле чараштаныр өргээ ажыдарынга чугула херек көрүнчүк, бичии уруглар олуртур тускай кресло, баш дүгү кыргыыр машинкалар, тускай дыргактар дээш бүгү дериг-херекселди садып алган. Амгы үеде Көдээ культура бажыңының бир өрээлинде ажылдап турар. Удавас чер эриирге, хирлиг суг агар септикти кылдыргаш, бойлерни ажылдадыптарга, изиг-соок суглуг апаар.
Өнермаа Моңгуштуң чугаалааны-биле алырга, сумунуң чону аңаа бажының дүгүн таартып өөрени берген. Ооң мурнунда баш дүгү таартыр дээш албан-биле кожуун төвүнче чоруп турган болза, ам чонга эптиг байдалдар тургустунган.
«Сумувуста социал керээ күрүне программазы алган хамаатылар шупту аажок ажылгыр-кежээ улус чүве. Оларның кайызы-даа холу куруг олурбас, бир-ле ажылды кыла берген турарлар.
Ишкин сумузундан ниитизи-биле 13 өг-бүле социал керээ күрүне деткимчезин алган. Оларның аразында чазаныр, баш дүгү таарар сайгарлыкчывыс бар, даараныр мастеривис, хлеб быжырар киживис дээш оон-даа өске»– деп, Ишкин сумузунуң чагырга даргазы Сайлыг Моңгуш чугаалады.
Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №16 2025 чылдың май 1