Бо чылын дээди болгаш ортумак профессионал өөредилге черлеринге, ооң иштинде региондан дашкаар өөредилге черлеринге тускай сорулгалыг 472 олутту Тыва чагаан. Ооң хөй кезии, 427-зи, дээди өөредилге черлериниң квоталары дээрзин республиканың Өөредилге яамызы дыңнаткан.
Бистиң республикага бо үеде кандыг мергежилдер эң-не хереглеттинип турарыл? Аңаа хамаарыштыр 55 угланыышкынныг мергежилдерге албан черлеринден чагыглар кирген.
Кадык камгалал адырының албан черлеринге 227 эмчи специалист херек. Ылаңгыя эмнээшкин херээниң специалистери, уруглар эмчилери, акушерлер, херээженнер эмчилери, анестезиологтар, диш эмчилери республикада чедишпес.
Өөредилге адыры 72 ажылдакчыга хереглелдиг: физика, математика, информатика, орус, даштыкы база тыва дылдар, төөгү болгаш ниитилел билиглери, химия болгаш биология башкыларынга хереглел улуг.
Ам уран чүүл болгаш культура адырын көрээлиңер. Бо адыр 49 специалиске хереглелдиг. Ол дээрге хореография, хөгжүм, театр дээн ышкаш угланыышкыннарга кадрлар-дыр. Чүгле республика филармониязы безин 16 ажылдакчы хереглеп турар — дирижерлардан эгелээш, баянга, пианинога, виолончельге, скрипкага ойнаар хөгжүмчүлер.
2019 чылдан тура тускай сорулгалыг олуттарга (ТСО) хамаарыштыр хоойлу күштелген: 3 тала — ажыл берикчизи, өөредилге албан чери болгаш абитуриент керээни чарар. Ажыл берикчизиниң хүлээлгези – уруг доозуп кээрге, ону ажыл-биле хандырар, өөредилге албан чери — уругнуң өөредилгезин хайгаараар, уругнуң хүлээлгези – өөредилгени доозар, керээ езугаар ону күүседир. Бир эвес ажыл берикчизи доозуп келген специалисти ажыл-биле хандырбайн баар таварылгада, доозукчу уругга 6 айның шалыңын төлеп бээр ужурлуг. А бир эвес студент өөредилгезин ара кааптар болза, ынчан өөренген айларының төлевирлерин эгидер апаар.
Республиканың яамылары ортумак болгаш дээди өөредилге черлериниң доозукчуларын, ылаңгыя ТСО-га өөренген уругларны ажылга хаара тудар талазы-биле ажылдарны чорудуп турар. Чижээ, ТР-ниң Өөредилге яамызы ол талазы-биле ажылды эки чорудуп турар. Чүге дизе ук яамыга хамааржыр организациялар хөй. А көдээ ажыл-агый адырында ол ажыл аскап турар, чүге дизе Көдээ ажыл-агый яамызының эргезинде турар албан черлериниң саны эвээш.
Сөөлгү 3 чылда түңнелдер экижип турар. Өөредилге яамызы уругга өөредилге албан черинче кирип алыр арганы берип турар. Ылаңгыя Тываның күрүне университеди-биле эң-не сырый харылзаалыг. Амгы үеде ТывКУ-да 6090 кижи өөренип турар, оларның 618-и ТСО-да өөренип турар. Бо чылын ТСО-же 202 кижи өөренип кирген.
ШЫН ОРУУН ТЫПКАН
Айлана Бузураш Тываның күрүне университединче 2018 чылда дужаап киргеш, 2023 чылда чедиишкинниг дооскан. Университетке тускай сорулгалыг олутка өөренир керээни ТР-ниң Өөредилге яамызы-биле чарган.
Ол керээ езугаар бюджет олутка өөренип, эки өөредилгези дээш стипендия ап турганын Айлана Федоровна чугаалап турар: «Өөредилгем дооскаш, Чеди-Хөл кожууннуң Сайлыг ортумак школазынга ажылдап чедип келдим. Бо школага англи дыл башкызы херек турган. Школага ажылдаары меңээ сонуурганчыг-дыр. Уруглар-биле ажылдаары нарын-даа болза, ажылымны эң-не солун деп бодаар-дыр мен.
Тускай сорулгалыг олутка өөренип алганымны аас-кежик деп санаар мен, ол чүгле бюджет олутка өөренип алыры эвес, ажылга тургустунуп алыр арганы база берген. Келир үениң доозукчуларынга бодунуң шын оруун тып, чүгле өөрүшкү чедирер ажылды шилип алырын күзээр-дир мен».
Белек Сартыыл база 2023 чылдың доозукчузу, аныяк специалист. Ол 2015 чылда Кызылдың тудуг техникумун дооскаш, Тываның күрүне университединче 3 чыл дургузунда кирип шыдаваан. ТывКУ-га дээди эртем чедип алыры – ооң изиг күзели турган. 2018 чылда угбазының сүмези-биле ТР-ниң Өөредилге яамызынга баарга, ТывКУ-же шынзылга бергеш чорудупкан. Университетке документилерин дужаап кааш, манап турда, эки медээ келген — инженер-техниктиг факультеттиң ТСО өөренир кылдыр хүлээп алган болган. Ооң ортумак тускай эртеми база 11 класс дооскан аттестадының демдектери, Чаңгыс аай күрүне шылгалдаларының баллдары база улуг рольду ойнаан боор деп, ол чугаалады. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазынга физика эртемин шилип алганы база анаа эвес. Ооң ТывКУ-нуң инженер-техниктиг факультединге өөренир изиг күзели боттанган.
Белек Шолбанович чүък сөөртүр хуу сайгарлыкчы болуп ажылдавышаан, бот-өөредилге-биле өөредилгезин чедиишкинниг доозуп алган. Дээди техник эртемниг специалиске Өөредилге яамызы ажылды дораан тып берген. Ол ам «Госстройзаказ» күрүнениң казна албан чериниң бүдүрүлге техниктиг килдизинде кол специалист. Керээ езугаар ол бо ажылынга 3 чыл ажылдаар ужурлуг. Аныяк специалист бо ажылынга ижигип, тааржып турарын дыңнатты.
Келир үениң доозукчуларынга аргалыг-ла болза «очно» өөренип алырын ол сүмелеп турар. Ажылдавышаан, бот-өөредилге-биле дээди эртем чедип алыры эки болбайн канчаар, ынчалза-даа мергежилди чогуур деңнелге эвес, ханы билиг албаан мен деп, ол санап турар. Ынчалза-даа практика кырында удур өөренип, кызып ажылдап турар.
Белек Шолбанович ТР-ниң Өөредилге яамызынга аңаа халас өөренип база ажылга тургустунуп алыр арганы бергени дээш өөрүп четтирип турар.
Күзел барда, чүү-даа чүве доктар болбас дижир болгай, Белек ылап-ла күзээн мергежилин чедип алган. Ооң мурнунда ам-даа сорулгалары хөй, бир дугаарында, бот-өөредилге-биле магистратураны доозуп алыры.
Алдынай СОЯН.
Чуруктарны маадырларның архивинден алган.
“Шын” №81 2023 чылдың октябрь 25
