Кадык амыдыралды чугаа-биле эвес, үлегер-биле суртаалдаар

Сөөлгү үеде регионнуң кайы-даа булуңунга болган болуушкуннар каш-ла минуталарның дургузунда бүгү чуртка тарай бээр апарган. Озал-ондак болган деп медээ үнерге-ле, «ам база чаш төл, ам база эзириктер, өскүс арткан чаштар…» деп бодалдар шывыраш дээр. Өлүм-чидим хөй кезиинде эзириктерниң хайы-биле болуп турарын билир бис. «Медээредир арага ижип алган «амытанның» хайы-биле…» дээн бижиктер социал четкилерге дыргын тарай бээр.

База бир озал-ондак дугайында медээ номчааш, чоокта чаа оглум-биле аравыска болган чугааны сактып келдим. Кудумчуга чаш кижи эдертип алгаш чорааш, светофорда «Ногаан оол маңнап эгелээрге, чадаг кижи кылаштаар орук-биле кудумчунуң бир талазынче кежип болур. Кажан кызыл өңнүг кижи шимчевейн турар болза, ногаан оолчугаштың маңнай бээрин манаар. Орук кежерде кайы хамаанчок маңнап болбас, оруктуң ол-бо талазынче кичээнгейлиг көөр…» дээн ышкаш орук шимчээшкининге хамаарышкан эң-не бөдүүн дүрүмнерни тайылбырлап чоруур мен. Тайылбырлап тургаш, бодувус шак ол дүрүмнерни хажыдар болзувусса, чаш кижиге ол тайылбырывыс хоозун чулчуруушкун болур. Ооң бир чижээ бо:

Бир катап дөрт харлыг оглумну чедип алгаш Кызыл хоорайның төвүнде Арат шөлүнге агаарлап чораан бис. Канчангаш-ла көөрүмге, бир улгады берген угбай кижилер кылаштаар «зебрадан» эвес, душкан черден дорт кылаштап кежип олур. Мээң оглум ону дораан эскерип кааш, «Авай-авай, чүге бо кижи хамаанчок кежип болур, а биске чүге болбас ирги?» — деп айтырды. Хенертен салыпкан айтырыгга харыылаары амыр эвес болду. «Ол кижи орук шимчээшкининиң чурумун сагывайн, шын эвес кылып турар-дыр. Бис ону өттүнмес ужурлуг бис, оглум» — деп тайылбырладым. Ынчалза-даа чаш кижиниң угаан-медерелинге ынчаар база кылып болур чүве-дир эвеспе деп чүүл артып каап болур-дур ийин. Орук дүрүмүн чаштарга тайылбырлаары дег, арага ижип болбас деп канчаар-даа, каш-даа катап тайылбырлааш, бодувус араганы ижиптер азы кудумчуда халаң эзириктер бар боор болза, ажы-төлге өөредиивис хоозун чулчуруушкун болур.

Кижи бүрүзү чүгле бодунуң ажы-төлүнге хамаарыштыр эвес, а хөй-ниити черинге өске-даа ажы-төлге, аныяктарга үлегер көргүзер харыысалгалыг мен деп бодап, хоойлуда бижиттинген, бижиттинмээн-даа дүрүмнерни шыдаар шаа-биле сагып чоруур болза, ынчан ниитилелге өскерлиишкиннер эгелээр. Ындыг бөдүүн дүрүмнерден, билиишкиннерден «кадык» ниитилел тургустунар. Ынчан ажы-төлүвүске айыыл чок ниитилелди тургузуп берип болур бис.

Чүгле бодун бодавайн, чаштарга, аныяктарга эки үлегерин көргүзүп, бодунуң шимчээшкиннерин, чугаа-домаан шүгдүнүп, өскелерни хүндүлеп чоруул. Кадык амыдыралды чугаавыс-биле эвес, а амыдыралывыс-биле суртаалдаар болзувусса дыка-ла эки болур ийик.

Айдың ОНДАР белеткээн.
Чуруктарны интернеттен алган.

"Шын" №58, 2023 чылдың август 5