Кадыкшыл – кижиниң бодунуң холунда.

Онкология дээрге-ле айыылдыг болгаш айыыл чок ыжыктар тыптыр аарыг болур. Колдуунда ону рак деп адап турар. Ук аарыгдан чок болуп турар кижилер саны ийиги черни ээлеп турарын специалистер дыңнадып турар. Ооң дугайында баш удур чугаалаары коргунчуг аарыг. Бир эвес ук аарыгны баш удур хемчээн ап, профилактика ажылдарын чорудар болза, аарыгның тыптып болгу дег байдалдарын эвээжедип болур. Чогум-на ону болдурбас дээш, чүнү канчалза эки чүвел деп айтырыгга харыылап бээри-биле, Каа-Хем кожууннуң төп эмнелгезиниң онколог эмчизи Каролина Кара-ооловна Тончай-оол-биле чугаалаштывыс.

Каролина Тончай-оол Каа-Хем кожууннуң Бүрен-Бай-Хаак суурга төрүттүнген. Ол 2019 чылда Амур облазының медицина академиязын чедиишкинниг дооскаш, улаштыр-ла онкология специализи болуру-биле ординатураны доозуп алган аныяк эмчи. Ол амгы үеде Каа-Хем кожууннуң төп эмнелгезинде онколог эмчи болуп ажылдап турар.
– Рак аарыгларын болдурбас дээш кандыг хемчеглерни чорудуп турарыл?
– Бир-ле дугаарында, онкологияны болдурбас деп бодаар болза, кижиниң чурттап турар байдалын болгаш бодалдарын өскертир апаар. Бодунуң кадыынга тоомча чок болуп, эмчилерниң баш удур янзы-бүрү аарыгларны болдурбазы-биле чорудуп турар шинчилгелерин херекке албас кижилер аравыста бар.
Ниити аарыглар эмчилери болгаш өске-даа тускай эртемниг специалистерниң ажылы болгаш оларның рак аарыгларынга кичээнгейи дээрге-ле онкологияны болдурбазының бир чадазы болур. Ындыг-даа болза чурттакчы чон база боттарының кадыкшылын кичээнгейге ап, үргүлчү хынадып, үе-шаанда бодунуң хоочу аарыгларын кедеретпейн, үзе эмнедип чоруур болза эки. Бис чогум-на ук аарыгны болдурбас дээш эвес, а тыптып келген рак аарыгларын эмнээр сорулгалыг бис. Онкологияны баштайгы чадазында илередип алыры чугула. Ынчан ону үзе эмнептериниң барымдаалары хөй.
– Ук аарыгны тодарадып алырда, чүнү кылырыл?
– Онкология аарыгларын тодарадыры-биле дараазында шинчилгелерни кылып турар. Херээжен улус гинеколог эмчиге хынадып, УЗИ, рентген азы компьютер томографиязы база оон-даа өске чогуур шинчилгелерни эртер.
– Ыжыкты эге чадазында тодарадырынга, онкологтардан өске эмчилерни немей өөредири негеттинип турар бе?
– Терапевт эмчилер чүгле өөренир эвес, а пациентилер-биле профилактика кылдыр үргүлчү эмчи шинчилгезин эртип ап турары чугула дээрзин тайылбырлаар апаар.
– Кандыг аарыгларның онкологияже шилчий бээриниң айыылы улугул?
– Колдуунда онкологиядан кадык амыдырал тутпайн турар, хөлүн эрттир аар деңзилиг, кадыкка хоралыг чаңчылдарлыг улус аарып турар. Оон ыңай гепатит, цирроз, баары кемдээн дээш өске-даа хоочу аарыглар онкологияже шилчий берип болур.
Шөйүндүде полиптер бар болза, ракче шилчий бээриниң айыылы улуг. Уруг савазында, эр-кыс органнарда папиллома вирузу рак аарыын тывылдырар айыылды тургузуп турар. Оон аңгыда, гепатит тывылдырар ЭпштейнБаррның вирузу база рак тывылдырар айыылы улуг.
Ук аарыгның салгал дамчып чоруп турары база эвээш эвес. Өг-бүлезинде онкологиядан аарып турган кижилер бар болза, ындыг пациентилерни онза кичээнгейге алганы дээре.
Кеш адаанга болгаш кештиң кырынга чигзинчиг борбак чүүлдер, өскерлиишкиннер тыптып келир, чөдүл читпейн туруп бээр база оон-даа өске дыка-ла дүвүренчиг эвес ышкаш сагындырар демдектер чылдырбайн, дүргени-биле эмчи шинчилгезин эртериниң чылдагааннарының бирээзи болур. Хөлүн эрттир изиг хүн адаанга дөгеленирге база рак аарыы тыптып болур.
– Рак аарыы бар-чогун илередип алырда, кайы хире үе болгаш эмчилеп ап турар болза эки? Кайы эмчиже баарыл?
– Бир чылда оода чаңгыс катап бүрүнү-биле шупту тускай эртемниг эмчи специалистериниң шинчилгезин эртип ап турза чогуур.
– Каа-Хем кожуунда бо талазы-биле байдал кандыгыл?
– Амгы үеде Каа-Хем кожуунда чурттакчы чоннуң саны 11 муң 916 кижи. Оларның аразында онколог эмчиниң хайгааралында 97 кижи эмненип турар. Чылдан чылче ук аарыгдан аарып турар кижилер саны көвүдеп турары дүвүренчиг.
– Эмчи шинчилгезин эртер кылдыр пациентилерни канчаар сорук киирип турар силер?
– Ол ам нарын айтырыг. Колдуунда кижилерниң медицинага бүзүрелинден хамааржыр. Кижи бодунуң болгаш чоок кижилериниң кадыкшылы дээш харыысалгалыг болур ужурлуг. Эмчилер чүгле онкология аарыгларын болдурбас дээш чорудуп турар хемчеглерниң чугулазын, ук аарыгның кадыкшылга чедирип турар хоразын сагындырып чугаалаар апаар. Кадык улус аарыгның тыптыр чылдагааннарын билбес болганындан, ук аарыгдан аарып, чок болуп турары көвүдеп турар.
– Чурттакчы чонга чүнү күзээр силер?
– Амгы үеде кадык амыдырал тудары, ылаңгыя аныяктар аразында, кончуг нептереңгей апарган. Олар кадыкка хоралыг багай чаңчылдардан ойталап, спорт-биле идепкейлиг өңнүктежип турар апарганнар. Ынчангаш бүгү чонну үргүлчү шимченип, сула-шимчээшкиннерден кылып, бодунуң болгаш чоок кижилериниң кадыкшылы дээш туржуп, аргалыг-ла болза, чиир аъш-чемин өйлеп, боду бүткен чемнерден чип чоруурун күзээр-дир мен.

Чыжыргана СААЯ чугаалашкан.

Чурукту интернет четкизинден алган