Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг 2024 чылды бистиң республикавыска Кадыкшыл чылы кылдыр чарлаан.
Ол – кижилерниң боттарының кадыкшылынче болгаш узун назылаарынче кичээнгейни бедидер талазы-биле айтырыгларже угланган. Россияда Өг-бүле чылы биле Тывада Кадыкшыл чылы нацияның, өг-бүлениң болгаш өзүп олурар салгалдың кадыкшылын кадагалаары-биле бот-боттарынга чүүлдежип турар.
КАДЫКШЫЛ ШУУЛГАНЫ
Апрель 7-де Тывага Бүгү-делегейниң кадыкшыл хүнүн демдеглеп эрттирген. Аңаа тураскааткан янзы-бүрү профилактиктиг акциялар болгаш хемчеглер болуп эрткен. Байырлалдың кол болуушкуну “Сүбедей” спорт өргээзинге болуп эрткен “Кадыкшыл шуулганы” болган.
Аңаа спорттуң ушу, скандинав кылаш дээн ышкаш хевирлеринге болгаш дойдан савалар кылырынга мастер-класстарны эрттирген.
Хостуг хүрешке 60 килге чедир Европаның 3 дакпыр чемпиону Опан Сат эртенги үеде бодун канчаар күш киирип ап турарын көргүскен. Ооң мастер-клазының кол сорулгазы кадыкшылын быжыглаар, узун назылаар, эрестиг, омак-сергек болур күзелдиг кижилер-биле арга-дуржулгазын үлежири болган.
“Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның бо чылды кадыкшыл чылы кылдыр чарлааны кончуг эки болду. Чүге дээрге бистиң чуртталгавыс кадыкшылывыстан дорт хамааржыр” – деп, Опан Сат чугаалаан.
Ол ышкаш республиканың эмнелге албан черлери боттарының шөлчүгештерин ажыдып, чыылган чурттакчы чонга эмчи шинчилгелерин эрттирип, арга-сүмезин кадып турган. ВИЧ аарыын дораан илередир тестиже, ханда холестерин болгаш чигирниң деңнелин хынаарынче, маммографче, флюорографияже болгаш өске-даа процедураларже чон хөйү-биле оочурлап, кадыын хынадып ап турганнар.
КҮРҮНЕНИҢ КОЛ СОРУЛГАЗЫ – КАДЫК НАЦИЯ
Хемчегниң байырлыг ажыдыышкынында Тываның Чазааның Даргазының оралакчызы Орлан Сарыглар чыылганнарга байыр чедирип сөстү алган. Республикада кадыкшылды быжыглаарынче болгаш узун назылаар чорукту көвүдедиринче угланган бир дугаар мындыг улуг хемчег болуп эртип турарын ол демдеглээн.
“Кадык нация дээрге бистиң күрүневистиң политиказының кол сорулгазы болгаш келир үеде ажыктыг болур кылдыр шиитпирлээр ужурлуг чугула айтырыгларының бирээзи-дир. Чүгле кадык болгаш идепкейлиг кижи бүрүнү-биле бодунуң угаанының, күш-ажылының, сагыш-сеткилиниң күш-шыдалын боттандырып, бүдүн-бүрүн өг-бүлени тудуп, төлептиг ажы-төлдү кижизидип шыдаар. Ону чедип алыры-биле күрүне бүгү-ле эптиг байдалдарны тургускан. Россияның Президентизиниң эгелээшкини-биле кадык камгалал адырының инфраструктуразы чаарттынып, медицина дериг-херекселдери болгаш машиналар-биле чүмнеттинип турар. Бис бо бүгүнү республикавыстың чижээнге чылдан чылче көрүп турар бис” – деп, Тываның Чазааның Даргазының оралакчызы чугаалаан.
КАДЫК КАМГАЛАЛ АДЫРЫНЫҢ ЧЕДИИШКИННЕРИ
Кадыкшыл дээрге кижи бүрүзүнүң канчаарга-даа чарлып болбас эргези. Аңаа чүгле аарыгларның чогу болгаш мага-бодунуң кадык болуру эвес, а кижиниң сагыш-сеткил, социал талазы-биле чаагай чоруу хамааржыр дээрзин Республиканың кадык камгалал сайыды Анатолий Югай демдеглээн.
Ол ышкаш Тываның девискээринде “Кадык камгалалы” болгаш “Демография” национал төлевилелдерниң боттанылгазын база түңнээн. Эмнелге албан черлериниң аразынга “Кадыкшыл албаны” деп улуг улуска эмчи дузазын чедирип турар өөредилге номун нептереткениниң ачызында Республиканың консультация-диагностика төвү эң-не тергиин түңнелдерни көргүскен. Улуг-Хемниң болгаш Чөөн-Хемчиктиң кожууннар аразының медицина төптери “Хөй-ниитиниң кадыкшылын быжыглаары” деп төлевилел-биле чурттакчы чонну кадык амыдыралче чедиишкинниг сорук киирген.
Оон ыңай эртем-практиктиг конференцияны база эрттирген. Аңаа чурттакчы чоннуң кадыкшылын быжыглаарынче, кадык камгалал адырының хөгжүлдезиниң нарын айтырыгларынче угланган айтырыгларны база чедиишкинниг боттанып турар стратегияларны, программаларны, практикаларны чугаалашкан.
Конференцияга республиканың болгаш өске регионнарның кадык камгалал адырының көскү ажылдакчылары тус-тузунда илеткелдерни кылган. Аңаа Сибирь федералдыг округтуң профилактика талазы-биле штаттан дашкаар специализи Марина Фомичева байыр чедирип сөстү алган. Ол ышкаш ТР-ниң Кадык камгалалының төлевилелдер офизиниң удуртукчузу Эренма Ондар республикада төлевилелдерниң боттанылгазын тодазы-биле таныштырган. “Алтай крайда хөй-ниитиниң кадыкшыл эргелелиниң системазында комплекстиг аргаларның боттанылгазы” деп илеткелди Алтай крайның профилактика талазы-биле штаттан дашкаар кол специализи Т.В. Репкина кылган. Россияның Кадык камгалал яамызының төлээзи Мария Лопатина “Чоннуң кадыкшылын быжыглаарынга херээжен кижиниң ролю” деп илеткелди кылганы кончуг солун болган. Оон аңгыда, неврологияның штаттан дашкаар специализи Херелмаа Монгуш, онкологияның штаттан дашкаар специализи Омак Ондар, Медицина палатазының төлээзи, штаттан дашкаар кол диетолог Анджела Канчыыр- оол, ТР-ниң медицина, социал айтырыглар болгаш эргелелиниң кол эртем ажылдакчызы Кара-кыс Аракчаа база боттарының угланыышкыннарынга илеткелдерни кылган.
АРБАТ ШӨЛҮНГЕ УЛАМЧЫЛААН
Найысылал Кызылга Кадыкшыл хүнү Арбат шөлүнге база уламчылаан. Аңаа республиканың билдингир спортчулары, эмчилери, артистери киришкен.
Кызылдың чурттакчыларынга болгаш аалчыларынга Тываның база бир билдингир спортчузу Тумер Ондар бодунуң кижизиттирикчилери-биле сула шимчээшкинни эрттирген. Аңаа кижи бүрүзү киржир аргалыг болган.
“Амгы үеде бодунуң кадыкшылынче кичээнгейни угландырары чугула. Хүннүң-не шак бо бөдүүн мергежилгелерни кылып тургаш, кадыкшылывысты амгы байдалывыстан оон-даа экижидип болур бис” – деп, Тумер Ондар чугаалаан.
Ол ышкаш Республиканың хөй-ниитиниң кадыкшылы болгаш профилактика төвүнүң эмчизи Анастасия Хомушку чыылганнарга кадык амыдыралды бичиизинден тура сагыыр херек, ол ышкаш ону амыдыралче идепкейлии-биле киирери кижиниң организминге эки салдарлыг болгаш өскелерге кадык амыдыралды суртаалдаарынга ажыктыг дээрзин чугаалаан.
Ооң соонда чыылганнарга кадыкшылга хамаарышкан янзы-бүрү викториналарны организастаан. Келген аалчылар кадык амыдыралга хамаарышкан болгаш ону шын сагыырының дугайында айтырыгларга идепкейлии-биле харыылааннар.
Республикага Кадыкшыл хүнү чүгле найысылалга эвес, кожуун бүрүзүнге база тус-тузунда профилактиктиг акциялар болгаш хемчеглер-биле болуп эрткен.
Чыжыргана СААЯ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №27 2024 чылдың апрель 10
