Тываның эртемденнери чай дургузунда республиканың кадыкшылга лагерьлеринде дыштанып турар уругларга чырыдыышкын хемчеглерин организастап турар.
Эртем ажылдакчыларының үнүүшкүннерин Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның бот-идепкейи-биле эгелээн «Уругларга — эртем» деп губернатор төлевилелин боттандырары-биле, ТР-ниң Өөредилге яамызының эртем килдизи организастап турар. Шупту хемчеглерни РФ-тиң Чырыдыышкын яамызының саналдары ёзугаар чорудуп турар.
Чижээ, Тес-Хемниң «Сайлык» база Эрзинниң «Отчугаш» лагерьлеринге бөлүк эртемденнер өөредилгелиг лекциялар болгаш мастер-класстарны организастаан. Лекциялар-биле чергелештир сонуурганчыг квест-оюннар болгаш викториналарны эрттирген.
Национал школа хөгжүдер институттуң эртем секретары, Тываның Аныяк эртемденнер эвилелиниң кежигүнү, «Билиг» российжи ниитилелдиң лектору Анай-Хаак Базырчап уругларга тываларның мөзү-бүдүш үнелелиниң дугайында чугаалап берген. Ниитизи-биле ол ийи кожуунга 90 хире уругну хаара туткан.
Эрткен дыштаныр хүннерде «эртем десантызы» Улуг-Хем кожуунда «Чодураа» биле «Орлята» лагерьлерге четкен. Аңаа эмчиниң херекселдерин канчаар ажыглаарының мастер-клазын медицина эртемнериниң кандидады Росси Күжүгет эрттирген. Дуржулгалыг эмчиниң удуртулгазы-биле уруглар хан базыышкынын хынап, судалының согуун санап, фонендоскоптуң дузазы-биле чүрээниң согуун дыңнаарын билип алганнар. Уругларга эмчи-биле чоок харылзаа тудуп чугаалажыры дыка солун болган, ылаңгыя боттарының организмин шинчилээри улуг сонуургалды оттурган.
Национал школа хөгжүдер институттуң редакция-парлалга килдизиниң корректору Айлаңмаа Даржаа уругларга тыва тоолдарның кайгамчык делегейин сонуургаткан. Чижээ, «Үш чүүл эртемниг оол», «Хадың кыс» база «Балыкчы Багай-оол» деп тыва улустуң тоолдарынга чижеглеп, квест-оюнну организастаан. Оюннуң киржикчилери сан санаарынга, шыдыраага болгаш «балык тударынга» мөөрейлешкен. Уруглар тоолдар оранынче аян-чорук кылып, тыва тоолдарның дузазы-биле сөс курлавырын байыдып, чугаазын шын илередип билир кылдыр өөренир аргалыг болганнар.
Биосферлиг шинчилелдер төвүнүң улуг эртем ажылдакчызы, география эртемнериниң кандидады Саяна Күжүгет уругларга «Бойдус болгаш кадыкшыл» деп темага дыка солун чугааны кылган. Чугаа үезинде элээди шинчилекчилер планетаның байдалындан кижи бүрүзүнүң кадыкшылы хамааржыр деп чүүлдү билип алганнар. Ол ышкаш долгандыр бойдуска хумагалыг болурун аңаа сагындырган.
Тываның көдээ ажыл-агыйының эртем-шинчилел институдунуң мал ажылы болгаш ветеринария лабораториязының эртем ажылдакчызы Байлак Каң-оол «Азырал болгаш черлик дириг амытаннарның сонуурганчыг делегейи» деп оюнну уругларга ойнаткан. Байлак Киим-ооловнаның удуртулгазы-биле уруглар дириг амытаннарны шын адап, оларның аажы-чаңын өттүнүп, ол ышкаш оларны ылгап болгаш бөлүктеп өөренип алганнар.
«Мишка бажыңда» деп психологтуг оюнну Медицина-социал айтырыгларының болгаш удуртулгазының шинчилел институдунуң социл-демографтыг лабораториязының улуг эртем ажылдакчызы, социологтуг эртемнер кандидады Анна Самба эрттирген. Оюн үезинде Анна Демир-Баадыровна уругларга боттарының сагыш-сеткилин билип, чугаалап, берге байдалдарда чүнү канчаарын, ону ажып эртериниң дугайында өөреткен.
Уругларга чорудуп турар бо хемчеглерни 2022-2031 чылдарда Россияның Президентизи Владимир Путинниң чарлааны Эртем болгаш технологияларның он чылдаанының боттанылгазының иштинде чорудуп турар.
Россияда Эртем болгаш технологияларның он чылдаанынче бот-идепкейлер, төлевилелдер болгаш хемчеглер — бөлүк комплекс кирип турар. Олар шупту ниитилелдиң болгаш чурттуң хөгжүлдезиниң чугула сорулгаларын шиитпирлээринче база эртем болгаш технологияларның ролюн күштелдиреринче угланган. 2031 чылга чедир Эртем болгаш технологияларның он чылдаанының кол сорулгаларының бирээзинге уруглар садтарындан болгаш школалардан эгелээш, салым-чаяанныг уруглар болгаш аныяктарны шинчилелдер болгаш чогаадыр адырже хаара тудары болур.
А. СОЯН белеткээн.
Чуруктарны болгаш медээни ТР-ниң Өөредилге яамызының социал четкиде арнындан алган.
“Шын” №29 2025 чылдың июль 31
