Тываның улустуң чогаалчызы Салим Сүрүң-оолдуң 100 харын республикада калбаа-биле демдеглеп эрттирип турар. Бо хүннерде ооң ат-сывы дыңналбаан библиотека, школа болгаш культура одаа чок деп болур. Чүге дээрге Салим Сүрүң-оолдуң чогаалдарында чогаалчының бодунуң-даа үезиниң, амгы-даа үениң нарын айтырыглары көдүртүнген, ооң чогаалдарының сюжеттери солун, сөс-домаа чидиг болгаш, “эң номчуттунгур” чогаалчы чораан. Салим Сазыговичиниң бижээн чогаалдары тыва классиктиг литератураның алдын фондузунче кирген.
Салим Сүрүң-оолдуң 100 харынга, чогаалчы ажылынга тураскааткан “төгерик стол” Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунга апрель 15-те болуп эрткен. Бо солун “төгерик столга” Салим Сазыговичиниң амгы аныяк салгалының төлээлери, эртемденнер, чогаалчылар, культура ажылдакчылары, Тываның күрүне университединиң студентилери, журналистер киришкеннер.
“Төгерик столга” Салим Сүрүң-оолдуң номнарын, ооң очулдурган чогаалдарының номнарын делгээн. Школачы чылдарында сонуургап номчуп чораан номнарынга назы-хары улуг кижилер база катап “ужуражып”, оларны ажып номчуп, магадап турганнар. Чижээлээрге, П.П. Ершовтуң “Мөгенниг аътчыгажын” тыва дылга аажок сонуургап номчаанын, ону тыва дылче Салим Сүрүң-оол очулдурганын ам чаа билип алганын “төгерик столга” келгеннер кайгап-харап чугаалажып турганнар. Валентин Катаевтиң “Полктуң оглу”, Аркадий Гайдарның “Тимур болгаш ооң командазы” дээш улуг кижилерниң чашкы шаанда номнарын база Салим Сүрүң-оолдуң очулдурганын магадап билип алганнар.
Чогаалчының салым-чолунуң, чогаадыкчы ажылының дугайында илеткелди Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң директорунуң эртем талазы-биле оралакчызы Уран Доңгак кылган. Совет болгаш коммунистиг идеология литературага база тергиидеп турар үеде Салим Сүрүң-оол аңаа карышкак хөөннүг чогаалдарны бижиптер чогаадыкчы аргаларны тып шыдаанын, ооң ачызында амгы үениң номчукчуларын сонуургады бээр чогаалдарның барын эртемден демдеглээн.
А.С. Пушкин аттыг библиотеканың директору Ирина Эртине чогаалчы Салим Сүрүң-оолдуң бижээн номнарының дугайында чугаалап, республиканың эң улуг библиотеказында чогаалчының 70 ажыг номнары камныы-биле кадагалаттынып чыдарын онзалап демдеглээн. Тываның улустуң чогаалчызы Салим Сүрүң-оолдуң 100 харынга, ооң чогаадыкчы ажылынга тураскааткан делгелге дериттингенин, номчукчуларның киржилгези-биле номчулга конференциялары дээш өске-даа солун болуушкуннар болурун ол дыңнаткан.
Чогаалчының амгы аныяк салгалындан төрелдери Алдынай Ооржак биле Сара Сарыглар олар Салим Сазыговичиниң төрел аймааның болгаш бичии Сүрүң-оолдуң дугайында чугаалап бергеннер. Сүрүң-оол авазының ажы-төлүнүң эң улуу, орлан-эрес оол болгаш, 6 харлыында-ла аалдың мал-маганын кадарар апарган. Номчуур, бижииринге акызы Айыжыдан өөренип алган. Өөрениксээш, аалындан школаже дургуннап чоруй барган. Шак ынчаар эртем-билигни чедип алган. Салим Сазыговичиниң төрээн ачазы кыдат кижи дээрзин олар бадыткап чугаалааннар. Салим Сазыговичиниң төрел аймаандан фамилиязы Ооржак дээрзин база дыңнатканнар.
Чогаалчының Сүрүң-оол деп ады канчап Салим, фамилиязы Сүрүң-оол апарган дугайында эртемден Василий Салчак “төгерик столдуң” киржикчилеринге төөгүп берген. Соңгаарга, улуг хоорайларның бирээзинге, тускай шериг школага өөренип турда, ооң Ооржак деп фамилиязын Иванов дээн ышкаш орус фамилияга солуурунче ыйыдып турган чүве-дир. Кады өөренип турган эжи Салимниң адын Сүрүң-оол бодунуң ады кылдыр чаа документиге бижидип алган, чүге дээрге Салим деп ат орус чугаага “чаңчыга” берген. Шак ынчаар чогаалчының ат-фамилиязы Сүрүң-оол Салим Сазыгович апарган.
Салим Сүрүң-оолга тураскаалды ооң төрээн чурту Акка тургузар дээш, ооң удуртуп турганы “Мажалык”, “Мөңгүлек” чечен чогаал бөлгүмнериниң кежигүннери чогаалчының ойнап өскен черинден чараш даштарны шилип тыпканын, чайгаар бүткен даштардан тураскаалды тургузарынга, шимээринге чогаалчылар Черлиг-оол Куулар, Алексей Бегзин-оол, Лидия Ооржак дээш өскелер-даа киришкенин Тываның улустуң чогаалчызы Мария Күжүгет “төгерик столга” олурганнарга төөгүп берген.
Эрткен-дүшкен чон кайгамчыктыг салым-чаяанныг чогаалчы Салим Сүрүң-оолга Төрээн черинде тураскаалынга мөгейип, айыраң чараш чечектерни салып, ооң бижээн шүлүктерин чайгаар-ла номчуй бээрлер.
... Көк-көк даглар, көөрге-ле, үн чок ышкаш.
Ырлаптар сен, олар сеңээ улажыптар,
Ырак-чоокче ырың дораан тарадыптар....
Шаңгыр-оол СУВАҢ, чогаалчы.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №29 2024 чылдың апрель 17
