Бо сөстер далгандан кылып чиир, солун, амданныг чаңгыс чемниң аңгы-аңгы аттары. Моол дылда «бин» дээрге калбак быжырган далганны ынча дээр. Чемниң хевирин өске аттар тайылбырлап турар: хөй карттардан бүткен.
Карттыгбайны кылыры: далганны өй-тап кевиг кылдыр туткаш, кылыны 1,0–1,5 сантиметр, шала шөйбейтир өйүптер. Ооң кырынга чуга саржагдан чаапкаш, шөйбек аайынче борбайтыр дүрүптер. Далганның ийи уштарын чыпшыр дуй шымчыгылаптар. Ам уштарындан эптиг сыскыра борбайты идип келгеш, ийинден катап ол-ла хевээр кылдыр өйгеш, демги-ле кылыгларны база катап катаптаар. Адак соонда борбайты сыскырып алган далганны төгерик, шала кылыннадыр, 1,5 сантиметр хире өйгеш, иштин саржаг азы чаг-биле чодупкан изиг пашка хаарыптар. Хөй каът, чымчак, амданныг чем болур.
Карттыгбайның онза чүвези: анаа калбак изиг демир кырынга-даа хаарып ап болур – дашты үстүг болганындан чыпшынмас. Бир эвес карттыгбайны мынчаар кылыры берге болза, демги саржаглаан кылыгны чаңгыс катап кылгаш, быжырып өөренип алыр.
О.О. Бартанның «Тываларның национал чеми болгаш чем үнүштери» деп номдан алган.
"Шын" №2 2024 чылдың январь 13
