Сөөлгү каш чылдарда республиканың тудуг адыры аажок хөгжүп, хөй аал чурттаар улуг чуртталга бажыңнары, школалар, эмнелгелер дээн ышкаш социал объектилер немежип турар. Чүгле улуг объектилер эвес, а чурттаарынга таарымчалыг хүрээлеңнерни федералдыг болгаш регионалдыг программаларның ачызында тудуп, чаартып турар. Чижээлээрге, Кызыл хоорайда Арат шөлүнде фонтанның капиталдыг септелгези доозулган, чоокта чаа фонтан ажыттынгаш, чоннуң сеткилин өөртүп турар.
Ээлчегде Азия төвүнде фонтан. Фонтанның капиталдыг септелгези кидин түлүк. Россияда каш-ла санныг тулган дээн специалистерниң киржилгези-биле инженерлиг системаларны чаартыр септелге чоруп турар дээрзин сагындыраалы. Амгы үеде фонтанның эң-не аар өртектиг дериг-херекселдерин Москваның «Боронд» КХН-ниң специалистери септеп кылып турар.
«Боронд» КХН-ниң кол инженери Дмитрий Нехорошевтиң дыңнатканы-биле алырга, чалгын бүрүзүнде сес кезектиг ниитизи-биле 16 улуг насостарны тургускан. Ол насостар 25 метр бедикче көдүрлүп шыдаар күштүг суг агымы-биле хандырар. Арат шөлүнде дег кайгамчык чараш фонтан болур.
Оон ыңай чаа хоорзаларны салгаш, системазын монтажтааш, гидравлика системазын долузу-биле солаан. Тура дүшпейн ажылдаар чараш фонтан болзун дээш, чаартылгаларны киирип турары бо. Түңнелинде аялгалар куттулуп турар чараш фонтан болур ужурлуг. Сугнуң аттыккан шимчээшкини-биле аяннажылганы тускай специалист өйлээр. Элээн каш шилиттинген ырыларның даңзызын тургускаш, тускай программа ёзугаар өйлеп белеткээр. Даңзыже кирер партитураларны Россияда каш-ла санныг специалистер аңгы белеткеп турар.
Оларның бирээзи «Боронд» КХН-ниң информация технологияларының килдизиниң даргазы Дмитрий Иванов. Фонтанга аялгаларны өйлээр дериг-херекселди тургузар дээш, Дмитрий Иванов Тывада чедип келген.
«Бисте бо бүгү чүүлдерни кылыр тускай программа бар. Экранда фонтанның чуруу бар. Фонтанны өжүрүп каан турда безин өйлээр ажылдарны кылып болур бис. Оон аңгыда амгы үеде конвертерлер деп адаар чүүлдерни кожуп турар. Олар насостарга болгаш чырык башкарылгазынга командаларны дамчыдар ужурлуг» — деп, Дмитрий Иванов чугаалаан.
Фонтан адаанда техниктиг өрээлде чырыдылга талазынче онза кичээнгейни салган. Насостарның, чырыдылганың болгаш фильтрация системазының башкарылга шкафтарын фонтанның адаанда быжыглаан. Үнелиг дериг-херекселдиң таарымчалыг температуразын тудар дээш, агаарладыр болгаш чылыгны өйлээр системаны тургускан. Агаар кургадыкчылары үнелиг дериг-херекселди камгалап, ажылдаар үезин узадыр.
«Капитал септелге чүгле инженерлиг системаларга эвес, а кожазында девискээрге база салдарлыг болган. Бо черге амгы үениң чырык системазын болгаш чаа акустиктиг системаны тургускан» – деп, «Боронд» КХН-ниң кол инженери Дмитрий Нехорошев чугаалаан.
«Азия төвү» объектиниң бодун суг өттүрбес кылдыр кылырынче онза кичээнгейни угландырган. Тускай суг өттүрбес чүүлдү база немей кылган. Ол чүүл бетонну сугдан камгалаар. Чүге дизе эрги гранитти ажыдып турда, бетоннуң элээн үрелиишкиннери болгаш гранит элементилериниң үскүлежиишкини илерээн. Бетоннуң үрелген черлерин деңнээш, солаан.
Амфитеатрны ийи эвес, а үш модульдуг кылдыр калбарткан. Сандайларны катап тургузуп, оларны тускай шывыглар-биле шып каан. Хоорайның аалчылары фонтанны болгаш артистерниң оюн-көргүзүүн сонуургап болур чер болур.
Оон ыңай фонтанның турар черинде сценаның шөлүн база калбарткаш, бетонну сугдан камгалаар тускай чүүлдү тургускан. «Азия төвүнде» чаарттынган фонтан кажангызындан артык чараш дыштаныр чер болур дээрзи чугаажок.
Шак-ла мынчаар ажылдаар болза, чүгле Кызыл хоорайның эвес, а республиканың өске-даа хоорайларынга, кожуун төптеринге шак мындыг чараш чүүлдер чоорту немежир дээрзинге бүзүрел улуг.
Айдың ОНДАР.
ТМГ-ниң чуруктары.
“Шын” №35 2005 чылдың сентябрь 11
