Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң бот-тускайлаң программазының хемчеглерин акшаландырар чурумну РФ-тиң Чазаа бадылаан.
Ук программаның ачызында Тывага 3 800 чаа ажылчын олуттарны ажыдар. Инвестицияның хемчээли 5, 4 ажыг млрд рубль. Программаны 2024 чылга чедир күүседиринге чылдың-на федералдыг бюджеттен миллиард рубльду бээр. Улуг төлевилелдерни тудуп кылырынга бюджеттен дашкаар хөреңгиден 124,8 млрд. рубльду киириштирер.
Хөгжүлде программазының бо чылын боттандырар төлевилелдериниң акшаландырыышкыны удавас республикага чедип келир. Ол дугайында РФ-тиң Экономиктиг хөгжүлде сайыды Максим Решетников дыңнаткан. Видео-конференция харылзаазы-биле июль 10-да эрттирген хуралга Россияның Чазааның, Карелия, Алтай, Тыва республикаларның удуртукчулары киришкен.
Чону дээш сагыш човаашкыны
«Тыва Республикага эки ажылды кылган» – деп, Россияныӊ Президентизиниӊ СФО-та бүрүн эргелиг төлээзи Сергей Меняйло хуралга чугаалаан. COVID-19 тараарынга удур демисежиринге республиканыӊ ылгалып көзүлген ажылдарын айыткан: бирээде, аарыг кижилерни эмнээри-биле орун санын көвүдеткени. Ийиде, Тыва – 128 муӊ лабораторлуг шинчилелдерни кылганы-биле чурт иштинде бирги черни ээжелээнннерниң бирээзи. «Аарыгны тып илередири болгаш улаштыр эмнээри бөгүнде эӊ чугула. Хөлүн эрттир хөй тестирование кылган деп-даа турза, ол чүгле республиканыӊ чону дээш сагыш човаашкыны-биле холбаалыг ажыл-дыр»- деп, Сергей Меняйло демдеглээн. Республиканыӊ чедиишкиннери бар-даа болза, кадык камгалал талазы-биле немей федералдыг акшаландырыышкын алыр дээш кызар ужурлуг деп санаан.
Чаа эмчи төвү
Россияныӊ Камгалал яамызы Воронжеке болгаш Дагестанныӊ үш хоорайынга эмнелгелерни тудуп кылган. Аӊаа коронавирустан аӊгыда, өске-даа аарыгларны эмнээр. Тывага амгы үениӊ хөй адырлыг эмчи төвүн тудуп бээрин республиканыӊ удуртулгазы дилээн. Ук яамы эмчи төвүн тудуп бээриниӊ дугайында эки медээни дамчыткан. Улуг төптү кылырын кылгаш, эмнелгениӊ ажылынга чугула херектиг: компьютерлиг томограф, анестезиология, эндоскопия, кылымал тындырар аппарат, УЗИ – дериг-херекселдерни бүрүнү-биле хандырып четчелеп бээр. Ат-сураглыг чаӊгыс чер-чурттуу – Сергей Шойгунуӊ арга-шыдалын чогумчалыг ажыглап шыдапканы дээш, регионнуӊ удуртулгазын Президентиӊ бүрүн эргелиг төлээзи мактап турган.
«Амгы үениӊ тудугжу шериглери эмчи төвүн кыска хуусаа иштинде дыка дүрген тудуп шыдаар. Тудуг кылырынга таарымчалыг черни тып шилиири чугула» - деп, Шолбан Кара-оол дыӊнаткан.
Депшилгелиг ажыл
Тываныӊ социал-экономиктиг хөгжүлдезиниӊ бот-тускайлаӊ программазында киирген объектилерниӊ конкурстуг документациязы шуут белен кара чаӊгыс регион Тыва болган. Ынчангаш бистиң регионувус бурунгаар депшилгелиг ажылдап турар дээрзин РФ-тиң Экономиктиг хөгжүлде сайыды Максим Геннадьевич Решетников ужур-чөптүг мактап чугаалаан.
«Тываның хөгжүлдезиниң бот-тускайлаң программазының акшаландырар механизмин ажылдадыпканы дээрге моторну хөделдирер зажиганиениң дүлгүүрүн долгапканы-биле дөмей. Төлевилел болгаш объект бүрүзүнүң ажыл-чорудулгалары – мөөрейлер, керээлер, дорт хамаарылгалыг ажылдар дөгере акша-хөреңги-биле шимчеп эгелээр. Мындыг үеге баш бурунгаар белеткенип алганывыс эки болду. Бөгүнде бис ажылдарның керээ-дугуржулгаларын херек кырында кылып алган бис, чамдык черлерде ажыл шуудай берген. Ооң-биле чергелештир программаның боттандырыышкынын саададып, ооң ажылынга когаралдыг болгаш ажылды ара соксадып болур хире чүүлдерни баш удур бодаар херек. Ынчангаш сайыттарны мурнады шиитпирлеп ажылдаарынче хөөннеп тур мен. Инфраструктуралыг кол төлевилелдеривис дугайында аңгы хуралды организастап эрттирерин Тываның куратору Максим Геннадьевичиден диледим. Сайыт чөпшээрешти. Тываның программазын күүседиринге ооң улуг сонуургалдыг болуп турары болза, идегелди берип, сорук киирип турар» -деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан.
План ёзугаар кезек объектилерде ажылдарны эгелей берген. Кол инфраструктуралыг төлевилелдерге: Кызыл-Курагино демир-оруу, аэропорттуң кызыгаар эрттирилге пунктузу, «Хандагайты» эрттирилге пунктузунга каайлы терминалы, регионнуң ийи оруун федералдыг хуу өнчүже шилчидеринге хамаарыштыр федералдыг сайыттар-биле аңгы хуралдаар ужурлуг дээрзин Тываның Баштыңы тайылбырлаан. Сайыт Максим Решетников республиканың Чазак Даргазын деткээш, Хөгжүлде программазының күүселдезинге неделя санында мониторинг эрттирери чугула дээрзин айыткан.
Чедип алган чүүлүнге ара доктаап болбас. Республиканыӊ амыдыралын дазыл-дөзүнден өскертир ужурлуг төлевилелдерниӊ кандыг чадада турарын билип алыры-биле республиканың Экономиктиг хөгжүлде, энергетика, бойдус, орук-транспорт яамыларныӊ төлээлерин чыып хуралдаарын Тываныӊ Баштыӊы саналдаан.
Хөгжүлдениң оруктары
Москва хоорайдан дузаламчыныӊ бирги партиязын Красноярскиге самолет-биле чедирген соонда, 14 улуг чүък машиназынга чүдүрүп алгаш, автопоезд кылдыр шуужуп алгаш, Кызылга эккелген. Найысылалдыӊ буянныг дузаламчызыныӊ ийиги партиязы 35 улуг чүък машиназы-биле келир. Тывага чедер транспорт аргыжылгазы - кол берге айтырыг дээрзи база катап оон көстүп келген.
Хөгжүлде программазында Чадаана – Ак-Довурак-Абаза оруун федералдыг өнчү кылдыр дамчыдып бээриниӊ дугайында төлевилелди Россияныӊ Транспорт яамызы деткээн. Ол дээрге республиканыӊ орук программазынче кичээнгейни углаарыныӊ чедимчелиг аргазы болур. Тываныӊ Чазааныӊ кылып эгелээр оруктары: Мугур-Аксы – Кош-Агач (Даг-Алтай республика); Кызыл-Кара-Хаак-Черби; Ишкин-Теве-Хая- Хайыракан-Чадаана; Торгалыг-Ак-Тал дээш оон-даа аӊгы. Бии-Хемни кежер көвүрүгнүӊ тудуу кидин түлүк чоруп турар. Тожуну сайзырадыр бо чугула төлевилелди 2021 чылда доозар ужурлуг. Хандагайты-Боршоо эрттирилге пунктузунда чаартылга ажылы болдунар шаа-биле шуудап турар. Документациязының күрүне экспертизазы сентябрьда доостур.
Негелделиг ажылдаар
Тываныӊ энергетика системазын сайзырадыр схемазы езугаар бедик вольтулуг электри шугумунуӊ тудуун эгелээр ужурлуг. Электри шугумун Саян-Шушенск – Турандан улаштыр Тожуга чедирер ужурлуг. Бо айтырыгга хамаарыштыр инвесторлар болгаш РФ-тиӊ Энергетика яамызы-биле негелделиг ажылдаары Республиканыӊ Оттулар чүүл болгаш энергетика яамызыныӊ дорт хүлээлгези болур.
Көдээге интернет херек
Харылзаа биле интернет – инфраструктураныӊ кол төлевилели. Ажылды эчизинге чедир кылып, көдээ чер бүрүзүнге интернетти кожары арткан. Улуг күзелдерлиг аныяк сайгарлыкчыларныӊ ажыл-агыйыныӊ келир үези оон хамааржыр. Айти-компаниялар үндүрүг төлээринден хостуг болурун федералдыг чазак чөпшээрээн. А республиканыӊ Информатизация болгаш харылзаа яамызы интернет харылзаа кожар ажылды эчизинге чедирер ужурлуг. Оруктар биле харылзаа дээрге стретегтиг сорулгалар-дыр. А көдээ ажыл-агыйларга интернет харылзаа дээрге хүн бүрүде ажылдап алыр акша орулгазы ол болур.
Ногаалар, культурлуг үнүштер тарып өстүрер теплица ажыл-агыйыныӊ хемчээлин болгаш ону кылып боттандырар үе хуусаазын айтып, тодаргай төлевилелди ажылдап кылыры арткан.
Тыва Чазактыӊ парлалга албаны