Интернеттиң тывылганы-биле, ону ажыглап, мөлчүкчү чорук кылыр улус көвүдээн. Ылаңгыя Чаа чыл чоокшулаан тудум, интернет-садыгларда өртектерин чиигеткен акциялар садып алыкчыларның чилбизин хайындырып, каш чыл чыдып келген бараанын сыгап-ла эгелээр.
Ол ышкаш эң-не нептереңгей “Кара пятница” деп акцияны делегейде билбес кижи чок. Ону баш бурунгаар манап турарлары кайы хөй. Чогум ында эки талалар база бар. Садып алыксаан чүүлүнүң өртээн 80 хуу чедир чиигедип каарга, кым алыксавас боор. Чүгле харын чамдык таварылгаларда кичээнгейлиг болуру артык эвес. Чоннуң мындыг акцияларга алзып турарын кичээнгейлиг кедеп олурар мөлчүкчүлер халас акша аптарының аргазын черле эрттирбес дээрзин база билзе чогуур.
Шак ындыг интернет-садыгларның сайтызын кара олчаан кылдыр өттүндүр кылган сайтылар база көвүдеп турар. Ылаңгыя даштыкы күрүнеде бүрүткеттинген интернет-садыгдан бараан чагыдарга, акшазын дораан төлээрин дилээр. Төлээр бертинде, эки хынамчалыг көрүп алыры чугула. Бир эвес хынап албайн, далаш-биле чагыдыптар болза, мөлчүкчүлер холунче акшаңар киргени ол. Ынчан акшада-даа, чагыдып алган бараанда-даа чок, куруг артар силер.
Шак ындыг садыглаашкын айыыл чок болзун дээр болза, чүнү кылза чогуур:
1. Бир дугаарында интернет-садыгның адрезин сайтыдан эки шүүштүрүп хынап алыңар. Чигзинчиг айтыгларже (ссылкаларже) кирбеңер. Сайтының шын-мегезин дараазында порталдан хынап болур «КиберЗОЖ»: vk.cc/ciglIZ.
2. Кандыг-даа сайтыларда деткимче албаны (служба поддержки) чагаалажыышкынны чорудуп турар. Садып алыкчылар бо-ла ынаар бижий бээр. Ону база мөлчүкчүлер халас эрттирбес. Шак ындыг улусче боттары долгап, таарышпаан бараан дээш акшаны эгидип бээрин чөптүү кончуг чугаалааш, база-ла чигзинчиг айтыгже кирерин сүмелээр азы, акша картазының реквизиттерин болгаш СVV-кодун айтыра бээр. Шак ындыг таварылгада далажып болбас.
3. Бир эвес шынары багай бараан дээш акшаңар дедир эгидип алыксаар болзуңарза, интернет-садыгның сайтызынче киргеш, техниктиг деткимче албанынга дыңнадыңар.
Оон аңгыда интернет болгаш телефон таварыштыр улус мөлчүүр бузурукчулар хөй кезиинде банкыдан азы эрге-хоойлу органнарының ажылдакчылары бис деп, долгап турарлар. Ылаңгыя хамаатыларның кичээнгейинге, эрге-хоойлу ажылдакчылары кажан-даа телефон, интернет дамчыштыр хамаатыларның хууда документилеринде айыттынган медээлерин айтырып, ажыл чорутпайн турар. А банк ажылдакчылары клиентиниң хууда акша шилчип турар картазының реквизиттерин телефон дамчыштыр кажан-даа айтырбас.
Ол ышкаш телефон азы янзы-бүрү мессенджерлер таварыштыр сезинчиг медээ келген болза, ол албан черинче долгааш, шын-мегезин ылавылап айтырып, чалгааравайн, тодарадып алыры чугула. Чүге дээрге, интернетте дыка хөй банкыларның болгаш өске-даа албан черлериниң сайтыларын өттүндүр кылган меге сайтылар бар. Ында телефоннары безин дөмей болур. Кажан кичээнгейлиг хынай бээрге, эскертинмес бир-ле черде артык үжүк азы бижик демдээ салып кааны билдине бээр. Хамаатыларның хөй кезии ону херекке албайн, серемче чогу-биле айыткан шак ындыг сайтыларже киргеш, бодунуң дугайында допчу медээни, банкыдан акша шилчиир карточказының дугаарындан бээр бижип, дамчыдып бериптертерге, бир-ле айтыгже (ссылкаже) киргеш, бадыткал кылырын дилээр. Ооң соонда, капсырылга ажыдып алырын база негээр. Кажан билдинмес капсырылганы ажыдыптарга, акша шилчиир карточкаңарга бар-ла турган бүгү акшаңарны ынчан куругладыр алгаш баар. Ылаңгыя шак мындыг таварылгаларга инвестиция талазы-биле орулгалыг акша ажылдап алыксаан улус хөй таваржып, мегеледип турар.
Удавас Чаа чыл уткуштур хөй акциялар эгелээр. Мөлчүкчүлерге алыспазы-биле серемчилелдиг болуру чугула.
Билип алыры артык эвес!
Бузурукчуларның хөй ажыглап турар капсырылгаларын полиция ажылдакчылары илередип тыпкан:
RustDesk, RuDesktop
Remote Desktop
Rosstreidkod
AnyDesk
Biz Dacmon болгаш өске-даа программалар болгаш “антивирустар” хамааржыр.
Сорунза МОНГУШ.
“Шын” №91 2023 чылдың ноябрь 29
