Тыва Республиканың Социал албаны бо чылын 80 чыл оюн демдеглеп турар. Тыва автономнуг областың күүсекчи комитединиң Социал хандырылга килдизи Депутаттар чөвүлелиниң I область сессиязының шиитпири-биле тургустунган.
Килдистиң кол сорулгаларынга пенсия болгаш пособие доктаадыр ажылды организастаар болгаш хыналдага алыры, хөй ажы-төлдүг болгаш ажы-төлүн чааскаан азырап чоруур иелерге күрүне пособиелерин доктаадыр талазы-биле комиссияларның шиитпирлерин эде көөрү хамааржыр. “Маадыр ие” деп хүндүлүг атты хөй ажы-төлдүг иелерге тыпсырының болгаш “Иениң алдары”, “Ие болурунуң медалы” деп орденнер-биле шаңнаарының дугайында дилеглерни киирип белеткээри база ооң ажылы.
Оон аңгыда, Автономнуг областың эмчиниң күш-ажыл экспертизазын удуртуп, ук комиссияларның ажылын хынаар. Пенсионерлерниң амыдыралында материалдыг хандырылгазын организастаар, хынаар чурум ёзугаар тускай пенсия доктааткан кижилерге пенсия дептерин тыпсыр. Областың социал хандырылга килдизи күш-ажылга тургустунарының болгаш кадыы кызыгаарлыг кижилерниң, пенсионерлерниң, оларның өг-бүлелериниң, хөй-ажы-төлдүг болгаш чааскаан ажы-төлүн азырап чоруур иелерниң амыдыралын хандырар талазы-биле ажылдап турар албан черлериниң, бүдүрүлгелерниң ажылын хынаар. Ол ышкаш оларга доктааткан чиигелделерни берип турарын хынаар. Оон ыңай социал хандырылга албан черлериниң ажылын удуртуп, улуг назылыглар болгаш кадыы кызыгаарлыглар бажыңнарында чурттап турар хамаатыларның хандырылгазын экижидер хемчеглерни ажылдап кылгаш, боттандырып, ук албан черлериниң оран-саваларының тудугларын болгаш капитал септелгезин удуртур.
Областың социал хандырылга килдизи пенсионерлерниң хөй-ниитиниң удур-дедир дузалажыр кассазының ажылын удуртуп, саң-хөө талазын хыналдага ап, акшаландырыышкынның каттышкан планын тургузуп, социал хандырылга килдизиниң удуртулгазының адаанда албан черлериниң дөзевилелдерин тургузуп турган. Социал хандырылга албан черлериниң келир үеде ажыктыг чыл планнарын кылыры база ооң хүлээлгези. Ук килдиске кадыы кызыгаарлыг кижилерниң, улуг назылыгларның болгаш уруглар бажыңнары чагыртыр.
Тыва Автономнуг область Тыва АССР апарганы-биле 1962 чылдың январь 10-дан эгелеп Тыва АССР-ниң Дээди Чөвүлелиниң доктаалынга даянып, Тыва АССР-ниң Социал хандырылга яамызы кылдыр эде тургустунган.
Тыва Автономнуг областың социал хандырылга килдизиниң баштайгы эргелекчилеринге Анчимаа Хертек, Вячеслав Самбуу, Георгий Сагалаков, Петр Курченко олар аңгы-аңгы чылдарда ажылдап чорааннар. Тыва АССР-ниң социал хандырылга сайыдынга Александр Даваа, Николай Кунчун, Сергей Киров ажылдааннар. 1997 чылдан 2010 чылга чедир аңгы-аңгы чылдарда ТР-ниң күш-ажыл болгаш социал политика сайыдының хүлээлгезин Даваа-Самбуу Яндак, Дугар-оол Хертек, Владимир Очур-оол, Алдын-кыс Конгар, Каң-оол Даваа олар күүседип турганнар. 2011–2013 чылдарда ТР-ниң Кадык камгалал болгаш социал хөгжүлде яамызы турда, Анатолий Дамба-Хуурак, Мерген Ооржак сайыттаан. Кажан Мерген Ооржак сайыт болуп ажылдап турда, 2013 чылдан тура ук адыр Күш-ажыл болгаш социал политика яамызы кылдыр эде тургустунган.
“1991 чылда республикага чонну ажылга хаара тудар хоойлу үнгени-биле Чонну ажылга хаара тудар департамент тургустунган. Ол аңгы-аңгы үелерде яамының иштинге-даа, аңгы адыр болуп-даа, каттышкан 3 яамының тургузуунга-даа турган. Амгы үеде бистиң яамының чарылбас кезээ апарган” – деп, күш-ажыл болгаш социал политика сайыды Эдуард Сандан чугаалаан.
Тывада амгы үеде билдингир социал адырларның бирээзи “Деткимче” социал хандырылга төвү. Ында кадыы кызыгаарлыг болгаш улуг назылыгларны бажыңынга ажаап карактаар, тодаргай чурттаар чери чок улуска социал дуза чедирер, улуг назылыгларга катап тургустунарынга дузалаар, дүрген социал хандырылга, үр үеде ажаалда дээш ниитизи-биле 6 салбыр ажылдап турар. 2003 чылда бо төп тодаргай чурттаар чери чок кижилерге дузалаар сорулгалыг ажыттынган. Улаштыр сайзырааш, арткан адырлары ооң соонда ажыттынган.
Амгы үеде социал камгалал адырында социал такси, мобильдиг бригада, шимчеп чоруур консультация пунктузу дээш оон-даа өске социал дуза чедирилгелери ажылдап турар.
“Кажан “Деткимче” төвү ажыттынып турда, тодаргай чурттаар чери чок кижилер саны 2 муң ажып турган. Төптүң ажылының түңнелинде амыдыралдың берге байдалындан үнген кижилер эвээш эвес. Оон аңгыда, төрелдери, чоок кижилери кандыг-бир чылдагаан-биле дуза кадып шыдавас улуг назылыг болгаш кадыы кызыгаарлыг кижилерни база ажаап-карактап турар бис. Оларның саны амгы үеде 156 кижи” – деп, ооң директору Буян Ооржак демдеглээн.
Социал адыр өске кижилерниң чуртталгазы дээш харыысалга-биле сырый харылзаалыг. Мында ажылдап турар кижилер анаа-ла душ болуп келбээн. Ук мергежилди кижилерге дузалажыксаар, кээргээчел сеткилдиг, эриг баарлыг кижилер шилип алыр. Ынчангаш бо ажыл өскелерниң салым-чолунга сагыш човаачал, чымчак хамаарылгалыг, шыдамык болурун негеп келир.
Чыжыргана СААЯ.
“Шын” №85 2024 чылдың ноябрь 6
