(Уланчызы. Эгези № 10 «Шын» солунда)
Меланхолик дээрге эмоция талазы-биле шоолуг эвес кижи. Ооң эмоциялыг хөлзээшкиннери хөй эвес, ынчалза-даа олар ханы, күштүг болгаш үр хуусаада сактып артканы-биле онзагай боор. Ол бүгү-ле чүүлдерже сагыш салып чорбас, а кажан кандыг-бир чүүлдү кичээнгейге апкан болза, ону ол тода көргүспес-даа бол, ханызы-биле хүлээп алыр (чижээ, «Золотой ключик» деп тоолда Пьеро, «Винни-Пухта» Иа-Иа деп элчигенчигеш ындыг). И.П. Павлов меланхоликти «амыдыралдың чамдык чаа байдалдарынга таварышкаш, аажок девидээр» дээн. Оожум, чаңчылчаан байдалдыг турда, меланхоликтер шынарлыг ажылдаар, аажы-чаңының эмоционалдыг утказы база долгандыр турар кижилерге хамаарылгазы эки. Олар хомудаачал болгаш кандыг-бир чүвеге чедимче чок болганда, ол дээш аажок сагыш човаар. Олар чааскаанзыргай, хөй улустан оспаксыраар, танывазы улус аразынга бодун оожум алдынар, эпчоксунар.
Сураглыг дат чурукчу-карикатурист X. Бидструптуң чуруктарында чаңгыс ол-ла байдалда аңгы-аңгы темпераментилиг улус боттарын канчаар алдынарын, кандыг аажы-чаңныг болурун тода көргүскен.
Кижи бүрүзү бот-тускайлаң темпераментилиг болур деп шупту билир бис. Эш-өөрүвүстү, таныыр улузувусту бис холериктерге азы флегматиктерге, меланхоликтерге азы сангвиниктерге бергедээшкин чокка хувааптар бис. Бодунуң темпераментизин тодарадыры элээн берге болур. А ол таварылга эвес.
Флегматик — оожум, томаанныг, таваар кижи. Ону хөөредири азы хорададыры берге. Улуска аажы-чаңын көргүспес. Өске улуска хамаарылгазы оожум, эмоциязы турум. И.П. Павлов мынча дээн: «Флегматик — оожум. кезээде таваар, шыдамык, амыдыралга негелделиг кижи». Ынчалзажок чамдык таварылгаларда күш-ажылга, амыдыралга тоомча чок, тура-соруун чидириптер апаар. Чижээ, И. Гончаровтуң Обломову. Обломов — помещик. Ол чалгааранчыг, солун эвес, чүнү-даа кылбас, чиик амыдырал күзээр. Кажан Обломовтуң дугайында чугаалаар болза, чалгаа, амыдыралга тура, хөөн чок чорук дугайында чугаалап турары ол болур. Флегматик социал харылзааларны оожум тургузар, бодунуң идепкейи чок, өске кижи ооң-биле чугаалажыксап турарын дыка үр эскербес. Ол өөренгени эрги эш-өөрүнүң аразынга туруксаар. «Үш мушкетёрда» Портос — ёзулуг флегматик ол.
Холерик — дүрген, ыыткыр чугаалыг, сагыш-сеткилин илередирде, арын-баш, хол-бут шимчээшкиннерин ажыглаар кижи. Ол ажынчак, сагыш-сеткилин эмоционалдыг илередиринге ынак. Сеткил-хөөннери дүрген өскерлип турар, туттунуп билбес, ол дээрге хөлзээшкин процезиниң, доктаашкынга бодаарга, улгадып турары ол болур. Ук темпераментини И.П. Павлов мынчаар тодараткан: «Дайынчы шынарлыг кижи, кайгал, дүрген болгаш чииги-биле ажына бээр». Ындыг маадырның чижээнге Д’Артаньян хамааржыр. Тоол маадырларындан ол темпераментиге Буратинону хамаарыштырып болур.
Кандыг-бир херекти холерик сонуургал-биле эгелеп алгаш, удаваанда ара кааптар, ооң соонда улуг-ла күзел чокка ону уламчылаар, а чамдыкта шуут ону кылбайн баар. Холериктерниң улус-биле харылзаазы нарын.
«Психология» деп өөредилге номундан алган.
Чурукту интернеттен алган.
«Шын» №11 2025 чылдың март 27