Декабрь 20 – Россия Федерациязының айыыл чок чорук органнарының ажылдакчыларының хүнү, Тыванын айыыл чок чорук органнарының тургустунган хүнүнден бээр 95 чыл ою-биле ийи дакпыр байырлал таваржып турар.
1917 чылдың декабрь 20-де Улусчу комиссарлар Совединиң Декрединге дүүштүр, Бүгү Россияның онза комиссиязын (ВЧК) тургускан. Ук комиссия информастыг, организастыг болгаш контрреволюсчу чорук-биле демисежир үш килдистиг. Ооң баштыңчызы Феликс Джерзинский турган.
Чурттуң айыыл чок чоруунуң талазы-биле күрүне органнарының төпчүткен чаңгыс аай системазын хевирлеп эгелээн үези ол. Россияның төөгүзүнде бир дугаар күрүне эргелелиниң төп органының бүрүн эргелерин ол комиссияга берген. Тускай албан хүлээлгелери-биле чергелештир күрүнениң айыыл чок чоруун харыылап эгелээн.
«Россия Федерациязының айыыл чок чорук органнарының ажылдакчыларының хүнү» деп профессионал байырлалды декабрь 20-де демдеглээриниң дугайында Россияның Президентизи Б.Ельцинниң №1280 Чарлыы1995 чылда үнген.
Ол хүн Федералдыг айыыл чок чорук албанының, Даштыкы разведка албанының, Федералдыг охрана албанының, Тускай программаларының кол эргелелиниң база РФ-тиң өске-даа тускай органнарының ажылдакчыларының мергежилиниң байырлалы болур.
Тыва Республикага айыыл чок чорук органнарының тургустунганындан бээр 95 чыл ою - 2020 чылдың база бир төөгүлүг болуушкуну.
Тывага улусчу хувискаалдың чаалап алган хосталгазын кадагалаар база камгалаар хүлээлгелиг органны тургузарының чугула айтырыгларының дугайында эң-не баштай 1923 чылдың сентябрь 26 - октябрь 12 хүннеринде ТАР-ның Улуг Хуралының ийиги чыыжынга сайгарып чугаалашкан.
1925 чылдың июль 17-де Тыва Арат Хувискаалчы Намның Төп Хораазының ээлчеглиг хуралынга Күрүнениң иштики политиказын камгалаар эргелелди тургузарының дугайында шиитпирни хүлээп алган. Ук эргелелдиң сорулгалыг ажылы «Тываның национал-хостакчы хувискаалынга удурланган империалистерден, феодалдардан» камгалаары.
1925 чылдың октябрь 27 – ноябрь 12 хүннеринде Улуг Хуралдың дөрткү чыыжынга Күрүнениң иштики политиказын камгалаар эргелелди хоойлунуң чуруму ёзугаар быжыглаан.
Тываның айыыл чок чорук органнары ажыл-чорудулгазын ыраккы 1925 чылдан тура эгелээш, төөгүлүг болуушкуннар-биле байлак, улуг нарын орукту эрткен.
Тываның чекистери чурттун болгаш чоннуң айыыл чок чоруу дээш, күжениишкинниг ажылдап, боттарының албан хүлээлгезин алдар-хүндүзү-биле күүседип чораан. Чамдыкта эң нарын байдалдарда безин дидим чүреккир маадырлыг чоруун көргүзүп, салган сорулгазын бедик деңнелге шиитпирлеп чораан. Ада-чурттуң Улуг дайынының чылдарында дайзыннарның агентилерин болгаш диверсантыларны чедиишкиннии-биле узуткап турган.
Тываның айыыл чок чорук органының тургузуу болгаш ады өскерлип турган. 1995 чылдың апрель 12-ден тура Россия Федерациязының Тыва Республикада Федералдыг айыыл чок чорук албанының эргелели деп адаар.
Ук эргелелиниң ажылдакчылары амгы үеде кижиниң, ниитилелдиң болгаш күрүнениң айыыл чок чоруун хандырар, хамаатыларның тайбың күш-ажылын болгаш амыр-дыжын камгалаар талазы-биле албан хүлээлгезин алдар-хүндүзү-биле күүседип, ооң мурнунда ажылдап чорааннарның ажыл-ишчи чаңчылдарын уламчылап, делгемчидип чоруур.
Оперативтиг албанның элээн хөй ажылдакчылары, хоочунары ажыл-чорудулгазының ужур-дузалыг түңнелдери болгаш чедиишкиннери дээш, Россияның Федералдыг айыыл чок чорук албанының бедик үнелелин албышаан, күрүнениң болгаш ведомствонуң шаңналдары-биле шаңнаткан. Тывада эргелелдиң ажылдакчылары чуртунга бараан болуп, күш-шыдалын, энергиязын болгаш мергежилдиг арга-дуржулгазын үндүрүп чоруур. Даштыкы күрүнелерниң спецслужбаларының шивишкинчи чүткүлүнге удур туржуп, терроризм болгаш политиктиг экстремизм, организастыг кем-херек үүлгедиишкиннеринге болгаш коррупцияга удур демисежип турарлар.
Россияның ТР-де ФСБ эргелелиниң удуртулгазы ийи дакпыр байырлал хүнү-биле шериглерге, хоочуннарга, ажылчыннарга болгаш албан-хаакчыларга байыр чедирбишаан, каң дег быжыг кадыкшылды болгаш Ада-чуртунуң менди-чаагай чоруу дээш харыысалгалыг сорулгаларны шиитпирлээринге чедиишкиннерни күзээн.
Россияның ТР-де ФСБ эргелелиниң парлалга албаны.