Кылымал диштер болгаш оларның бөрттери (коронка) колдуунда мурнуку диштерге таваржыр болгаш чараш хүлүмзүрүглүг болурунга кончуг ажыктыг. Турдуруп каапкан азы дүже берген диштерни кылымал диштер-биле солуп алыр аргалыг. Ортопед эмчиниң эмнээшкини кижиниң дайнанырын экижидер, арнының овур-хевирин чараш кылыптар, чем дайнаарга, адаккы чаак сөөгүнүң чүстериниң ажылын өйлээринге ажыктыг. Чамдык диштерниң чогу диштерниң дески эвес болурунуң база бир чылдагааны. Ынчангаш ортопед диш эмчизиниң ажылы чоннуң амыдыралынга улуг ужур-дузалыг.
Стоматология поликлиниказында кылымал диш салыр салбырның ажылы үзүктелиишкин соонда катап ажылдап эгелээни канчаар-даа аажок өөрүнчүг болгаш диш талазы-биле чонга дуза чедирер ажылды экижидер. Ам республиканың чурттакчылары кылымал диш салдырар азы диштерин катап кылдырар талазы-биле шынарлыг эмчи дузазын алыр аргалыг. Салбырның ачы-дузазын чон хөйү-биле хереглеп турар боорга, ТР-ниң Кадык камгалал яамызы ону ажыдар шиитпирни хүлээп алган.
Комсомольская кудумчузунда 34 дугаар бажыңда турар поликлиниканың оран-савазында 9 дугаар кабинетте диш кылдырар күзелдиг кижилерни хүлээп эгелей берген. Ийи арга-дуржулгалыг специалист чонну ында хүлээп турар. Стоматология поликлиниказынга 15 чыл ажылдаан, арга-дуржулгазы 23 чыл чеде берген ниити практиканың стоматолог эмчизи Виген Терджанян, кылымал диш кылыр угланыышкын-биле кады ниити арга-дуржулгазы 25 чыл четкен ортопед диш эмчизи Саян Балчий олар чонну хүлээп ажылдаар.
Кылымал диш кылыр салбырның командазынга, оон аңгыда, 2 диш техниктери, эмчи сестразы база санитарка ажылдаар. Салбырның кылыр ажылдарынче чук, демир болгаш пор холумактыг, цирконий дээн ышкаш янзы-бүрү материалдардан кылымал диштер кылыры база кирип турар. Стоматологияның ачы-дуза чедирилгезиниң өртектерин тургузуп каан. Хууда диш кабинеттеринге деңнээрге, бо салбырның шынарлыг материалдар ажыглап тургаш кылыр диштери республиканың чурттакчыларынга элээн таарымчалыг болур. Келир үеде чиигелделиг категорияга хамааржыр хамаатыларга дуза чедирери-биле хоойлу-дүрүм талазы-биле нормативтиг актыларын ажылдап кылгаш, акша-хөреңги дилээр сорулганы салып турар.
Ук салбырда септелгени чоруткаш, дериг-херекселин чаарткан соонда, шынарлыг эмчи дузазын чедирер арга тургустунган. Эмчилер база таарымчалыг байдалдарда ажылдап турар.
“Амдыызында хептеп каан кылымал диштер, чуктан кылган кедириптер диштер, ужулбас кылымал диштерни кылып турар бис. Чоорту өске-даа кылымал аргаларны ажыглап эгелээр бис” — деп, Кызылдың диш эмнелгезиниң стоматолог-ортопед эмчизи Саян Балчый чугаалаан.
Белен уштуп, суп турар дишти белеткеп алырынга чедир аңгы-аңгы чадаларны эртер дээрзин бо талазы-биле 20 ажыг чыл арга-дуржулгалыг диш эмчизи Сергей Васильев чугаалаан. Ол ышкаш ийи диш протезин белеткээринге 3 хире хүн негеттинер дээрзин дыңнаткан.
Тывага кылымал диштер кылыр стоматологтарның эмчи дузазы 1940 чылдарның төнчүзүнде тыптып келген. 1947 чылда Кызыл хоорайның кадык камгалал килдизинге диш протези, 2 диш техниги, санитарка болгаш санакчы ажылдап турган. Мастерская 300 ажыг коронканы, 25 штифтиг диштерни, 930 хире дистинишкен кылымал диштерни, 20 чартык коронкаларны болгаш 490 ажыг адыртына бээр протезтерни бир чыл дургузунда кылып турган. 700 ажыг кижи кылымал диштерни алган, оларның 60-ынга төлевир чокка кылган.
1950 чылдан тура кылымал диштер кылыр албан сайзырап келген. Клиниктиг кылымал диштер кабинеттери болгаш янзы-бүрү лабораториялар тывылган. Бир-тээ эмчилер коронкалар кылырда алдынны база ажыглап турар болганда, үнелиг металл шыгжаар кабинет база турган. Ортопед диш эмчилери болгаш диш техниктери алдындан кылган кедирер диштер белеткээр тускай лицензиялыг турган.
“1980 чылдардан эгелээш, 2000 чылдарга чедир поликлиниканың кончуг-даа сайзырап турган үези. Ынчан алдын-биле ажылдаар лицензия турда, салбырывыс дыка бай чүве. Кылымал дишти кылдырарынга федералдыг акша-хөреңгини аңгылап берип турган” – деп, Саян Балчый чугаалаан.
Бо хүннерде хууда клиникаларда ортопед эмнээшкин алырының өртээ аар болганындан кижи бүрүзү ону төлеп шыдавас. Ындыг-даа болза найысылалдың диш эмнелгезинде кылымал диш кылдырарының өртек-үнези чонга таарымчалыг болурун эмчилер бүзүреткен. Кабинет ажыл хүннеринде 09.00 шактан 17.00 шакка чедир дириг оочур-биле чонну хүлээп турар.
Чурукту интернет четкизинден хоолгалаан.
Арынны Чыжыргана СААЯ белеткээн.
“Шын” №2 2025 чылдың январь 23
