Тывага кыштың чылыг эрткени ооң мурнунда чылдарга деңнээрге, саргының эрте оттурунга салдарлыг болган.
Март 10-да Ак-Довурак хоорайга саргыга ызырткан бир дугаар таварылга демдеглеттинген. Эрткен чылын бир дугаар таварылга Мөңгүн-Тайга кожууннуң Мугур-Аксы суурга март 28-те илереттинген. Ынчангаш хөй кижи чыглыр, дыштаныр черлерниң, парктарның, чевеглерниң, уруглар садтарының, ниити өөредилге черлериниң, дыштанылга баазаларының девискээрлеринге үе-шаанда акарицидтиг арыглаашкынны чорудары чугула.
Саргы энцефалидинден камгаланыр эң-не дээштиг арга – аңаа удур тарыдары. Тарылганы 3 катап салыр. Баштайгызын салган соонда, ийи дугаарын 2-ден 7 ай эрткенде тарыыр. Бир чыл болганда, 3 дугаарын салыр. Ооң соонда 3 чылда чаңгыс катап тарыдып алырга, чедер. Кызыл хоорайның поликлиникаларынга чурттап турар чериниң аайы-биле, кожууннарның төп эмнелгелеринге болгаш кожууннар аразының медицина төптеринге саргыга удур тарыдып болур. Тарылга курузу саргылыг черже баарының мурнунда 2 неделя бурунгаар доозулган турар ужурлуг.
2025 чылда саргыга удур 11 муң 486 кижини тарыыр сорулга салдынган. 22 муң 635 кижини катап тарыыр. Республиканың Кадык камгалал яамызының медээзи-биле, эрткен чылын саргыга ызырткаш, саргы энцефалидинден 20, саргы боррелиозундан база 20 кижи аараан.
Ынчангаш ТР-ниң Халдавырлыг аарыглар эмнелгези үе-шаанда тарылганы ап, саргы бар болгу дег черлерже баарда, айыыл чогунуң хемчеглерин сагып, бир эвес мага-боттан саргыны тып алган болза, баш удур профилактиктиг хемчеглерни чорудары-биле, дүрген эмчи дузазын алырынче республиканың чурттакчы чонун кыйгырып турар.
Ажык черже агаарлап үнерде, саргы хепке чыпшына-даа бээр болза, көскү болгаш хеп адаанче кирери берге болур кылдыр, чырык болгаш муңгаш хеп кедип алыр болза эки. Башка бөрт, аржыыл азы капюшон кедери чугула. Узун чеңниң уштуктары холдуң билээнге чыпшыр турарга, чүвүрнүң хончузун укче азы идикче, хөйлеңниң адаккы кезээн чүвүрже киир идип алырга эки.
Бир эвес хепче саргы өлүрер (акарицидтиг) азы коргудар (репеллентиг) тускай аэрозоль чаштырып алырга, саргыдан камгаланыры элээн бүзүрелдиг болур. Ук аэрозольдар саргыны коргудар-даа, өлүрер-даа шынарлыг (акарицид-репеллентиг) база болур. Оларны чүгле хепче чаштырар, кешке дээспес. Шак ындыг аэрозольдарны аптекадан садып алгаш, тайылбырын сагып тургаш, ажыглаары чугула.
Кижиниң эът-кежинде ызыртынып азы кадалып кире берген саргыны одура тыртып, узуткап азы чуура идип болбас. Дүргени-биле травматология салбырынче баргаш, саргыны адырткаш, шинчилелче чорудары чугула. Ынчан айыылды эвээжедиринге болгаш баш удур хайгааравышаан, чугула эмнээшкинни чорударынга дузалыг.
Чурттап турар чериниң аайы-биле инфекционист эмчиге кирип алыр херек. Ол эмчи хайгаарап, шинчилге эрттирип, баш удур эмнээри-биле, арга-сүмени кадар. Аргалыг болза, саргыны адырган соонда, 72 шак эртпээнде азы 1 ай дургузунда саргы энцефалидиниң демдектери тыптып келир болза, ынчан инфекционист эмчиже баары чугула.
Халдавырлыг аарыгны баш удур болдурбас дизе, чурттакчы чоннуң иммунитедин быжыглаар апаар. Саргы энцефалидинден чылдың кайы-даа үезинде тарыдып ап болур.
Чыжыргана СААЯ.
Чурукту интернеттен алган.
“Шын” №12 2025 чылдың апрель 3