| Сентябрь 10 – Бүгү-делегейде херээжен кижиниң кадыкшылының хүнү |
Чылдың-на сентябрь 10-нуң хүнүнде Бүгү-делегейде херээжен кижиниң кадыкшылының хүнүн демдеглеп эрттирип турар. 2001 чылда кыс кижиниң кадыкшылы болгаш төлденир органнарынга аарыгларны болдурбазы чугула дээрзин сагындырып, кижилерниң кичээнгейин ынаар угландырар сорулгалыг бо хүннү бадылаан. Херээжен кижиниң кадыкшылы чүгле эмнелге адырынга хамааржыр эвес, а харын-даа амыдыралдың чугула кезээ, өг-бүлениң аас-кежии болгаш амыр-чаагай чоруу болур.
Кадыкшыл кайы-даа назы-харда херек
Аңгы-аңгы назы-харның херээжен кижилери янзы-бүрү аарыгларга таваржып чорууру чажыт эвес. Бүгү-делегейниң кадык камгалал организациязының дыңнатканы-биле алырга, кыс улустуң 50 хире хуузу төлденмес чоруктан эгелээш, амы-тынынга айыылдыг байдалдарга чедирип болур херээжен аарыгларның аар чадазынга кээп турар. Кадыкшылында дүвүредир чүүл чок болза, эмчиже барган херээ чок деп хөй-ле кижилер бодап чоруур. Ынчалза-даа шак ындыг үелерде кандыг-даа им-демдек чокка тыптып келир чажыт аарыгларның бар-чогун баш бурунгаар билип алганы дээре.
Херээжен кижи 60 хар соонда кадыкшылы быжыг, 70 хар ашкаш-даа чиик-чаагай, шимченгир амыдыралды чурттап болур. Шак ынчаар чурттаар дээш, херээжен кижи бүрүзү амгы үеден эгелеп кадыын камнаар ужурлуг. Профилактиктиг шинчилгелерни эртип, мага-бодун хайгаарап көөрүн Тываның Кадыкшылга төвү херээжен чонну кыйгырып турар. Профилактика ажылдарын чорудары кандыг-даа аарыгны эмнээринден белен.
Кижиниң чаражы кадыкшылындан эгелээр
Чараш болгаш бодунга бүзүрелдиг болурунуң кайы хире чугулазын шупту билир бис. Ынчалза-даа херээжен кижиниң ёзулуг чаражы ооң кадыкшылындан, ол ышкаш төлденир органнарының байдалындан хамааржыр. Херээжен кижиниң сагыш-сеткилиниң дыжы, өскелерниң кичээнгейин бодунче хаара тудуптар онзагай күжү, өөрүшкүзү колдуунда ооң мага-бодунуң кадык байдалындан хамааржыр. Ынчалза-даа өг-бүле, ажыл-агый дээш амыдыралдың оон-даа өске хүн бүрүде таваржып турар айтырыгларынче чардыгар дээш, херээжен кижилерниң хөй кезии боттарын уттуптар. Херээжен улус колдуунда чүгле аарый бергеш, эмчиже баар. Ол шуут шын эвес! Аарыглар тывылдырбас дээш, бодунуң кадыкшылынче сагыш човаары дээрге анаа-ла ындыг чүүл эвес, а кижи бүрүзүнүң кылыр ужурлуг хүлээлгези-дир. Акушер-гинеколог эмчиже доктаамал баары херээжен кижиниң амыдыралының бир кезээ болур ужурлуг.
Профилактика – кадык амыдыралдың үндезини
Эмнелгеже доктаамал хынадып баарындан аңгыда, аарыгларның тыптыр чылдагааннарын тургуспазы-биле сагыыр ужурлуг профилактиктиг дүрүмнер база бар. Оларга херээжен талазын арыг тудары, доңмас дээш, агаар-бойдуска дүүштүр кеттинери, кайы хамаанчок эр-херээжен чоруктан ойталаары, камгалал херекселдерин ажыглаары, ай демдээниң болур эргилдезиниң чурумун доктаамал хайгаараары хамааржыр.
Бүгү-делегейде херээжен кижиниң кадыкшылының хүнүнде кижи бүрүзү бодунче кичээнгейни угландырар аргалыг. Бо хүн кадыкшыл чүгле мага-ботка эвес, а сагыш-сеткил байдалынга база хамааржыр дээрзин сагындырып турар. Тываның кадыкшылга төвү кижи бүрүзү бодунга кичээнгейлиг, ынак болурун сагындырып, херээжен кижиниң кадыкшылы аас-кежиктиг, сеткил ханыышкынныг чурттаарындан хамааржыр дээрзин демдеглээн.
Кичээнгей салыр ужурлуг им-демдектер
Ижинниң адаккы кезээнде азы дөңмек талазында аарышкы бар, ай демдээниң болур чурумунуң өскерлири, чидиг чыттыг анаа эвес чүүлдерниң ылгалып үнүп эгелээри, эр-херээжен харылзаа үезинде аарышкы, даштыкы эр-кыс органнарның кижидип, ажып турары дээн ышкаш им-демдектер тыптып келзе, эмнелгеже дүрген баар херек. Оларны херекке албайн барып болбас. Кижи бүрүзү шынарлыг эмчи дузазын алыр эргелиг.
Чыжыргана СААЯ белеткээн.
“Шын” №35 2005 чылдың сентябрь 11