Кызыл хендирден кылган камгалал дээрге сарыг шажында эң-не нептереңгей камгалал болуп турар. Колдуу чүгле кызыл өңнүг хендирден кылган болур, чамдыкта кара азы 5 аңгы өңнерден база болур.
Ындыг камгалалды кешке чыпшыр баглаар, солагай холга азы моюнга астыр. Хепке чыпшыр даарап алгаш, база эдилеп турар. Тибетке ол камгалалдар Индиядан келген. Биске буддизм-биле катай келген.
Эң-не эки хендир дээрге арыг дүктен кылган хендир болур. Дүк боду кижини эмнээр база. Кандыг-даа камгалалды күштелдир мантра-тарина номчуп сиңирип тургаш кылыр. Камгалалдың удазыны 1, 3, 5, 7 азы 9 саарзык санныг болур. Камгалалдарга кижиниң сеткилинге таарышкан кандыг-даа таринаны ажыглап болур. Көвей кижи номчуур болза, күжү көвей боор. Улуг номнарга күш киир олуруп ап база болур.
Шаанда камгалалдың күжүн дириг амытаннарга хынаар турган. Хендирни баглааш, боозун октааш, шыгаап тургаш, аткаш, чазыптар болза, азы боозу атпайн баар болза, ол камгалалды күштүг деп санаар турган.
Бир ламага башкызы камгалал кылдыр холунга хендир баглап берген. Кадыының аайы-биле кулаандан хан алыр ужурга таварышкан. Кулаан үттээш, хан алыр дээрге, ханы төгүлбес болган. Оон ол хан ап турган эмчи кандыг камгалалдыг сен деп айтырарга, ол хендирин көргүскен. Ону үзе кескеш, ынчан кээп ханны алган дээр.
Камгалал бир эвес үстүп каар болза, азы чиде бээр болза, орнун чаа камгалал-биле солуп алыр. Үрелген камгалалды өрттедиптер.
Камгалал кижиниң мага-бодун балыгланыышкындан, аарыглардан, ызырар дириг амытаннардан камгалаар. Синтетиктиг болгаш кылымал материалдар камгалал кылырынга таарышпас.
Ч.М. ИРГИТ, «Россияның ажыл-ишчи херээженнери» Бүгү-российжи хөй-ниити организациязының «Чолдуг үүле» деп Тывада регионалдыг салбырының кежигүнү.
“Шын” №10 2025 чылдың март 20